بنابراین یكی از عوامل اصلاح و تربیت نفس در تعلیمات اسلامی، عادت كردن به تفكر است. تفكر باید برای انسان عادت بشود. عادت كردن به تفكر یعنی درباره هركاری كه انسان می خواهد تصمیم بگیرد، عادت داشته باشد كه قبلاً كاملاً روی آن كار فكر كند، و این از نظر اخلاقی- همان طور كه عرض كردم- نظیر محاسبه النفس است. و غیر از اینكه در هر كاری انسان باید قبلاً فكر كند، می گویند كه در هر شبانه روز ولو چند دقیقه هم شده است، انسان باید به خودش مجال بدهد كه درباره خودش فكر كند و درباره كارهایی كه باید در مورد آنها تصمیم بگیرد بیندیشد. در زمینه تفكر هم كه خیلی [روایت ] داریم. در حدیث درباره ابوذر دارد كه: كانَ اَكْثَرُ عِبادَةِ اَبی ذَرٍّ التَّفَكُّرَ [1]. بیشترین عبادت ابوذر فكر كردن بود. فكر كردن است كه به انسان روشنایی می دهد، و عبادت بی تفكر ممكن است به صورت یك كار لغو و بیهوده درآید.

---