[1] بسم الله الرحمن الرحیم.

از چاپ اول كتاب مسأله حجاب ده سال و اندی و از چاپ اول كتاب نظام حقوق زن در اسلام در حدود شش سال می گذرد. در این دو كتاب وضع و موقع زن، نقش زن در زندگی، وظایف زن، حقوق زن بررسی شد و منطق اسلام در این مسائل روشن گشت.

در فاصله ی این ده سال تحولی شگرف در زندگی ما ایرانیان پدید آمد، انقلابی عظیم و خیره كننده رخ داد كه چشم جهانیان را خیره كرد، همه را به اعجاب و تحسین واداشت، كشور ایران وارد مرحله نوینی از تاریخ خود شد، رژیم كهن شاهنشاهی را به دور افكند و دست اندركار تحقق بخشیدن نظامی اسلامی است و سر آن دارد حوزه وسیع منطقه اسلامی را كه صدها میلیون مسلمان را دربرگرفته است به راه خود بكشاند و جهان سومی به نام «جهان اسلامی» بیافریند.

اكنون ضرورت ایجاب می كند كه وضع و موقع زن در این ده سال و در جریان این انقلاب عظیم اسلامی مورد بررسی قرار گیرد كه بانوان در این انقلاب چه سهم و نقشی داشته اند و چه عواملی موجب گشت كه بانوان در این مقطع تاریخی بی نظیر سهم عمده ای به خود اختصاص دهند.

انقلاب اسلامی ایران ویژگیهایی دارد كه در مجموع خود آن را در میان همه ی انقلابات جهان بی نظیر و بی رقیب ساخته است. یكی از آن ویژگیها ذی سهم بودن بانوان است.

بانوان سهم بزرگی از انقلاب را به خود اختصاص دادند و این حقیقتی است كه جملگی برآنند. رهبر عظیم الشأن انقلاب اسلامی ایران بارها با تكریم و تحسین از نقش فعال بانوان یاد كرده اند و احیاناً سهم آنان را عظیمتر از سهم مردان شمرده اند.

رهبر انقلاب اسلامی ایران با تیزبینی و تیزهوشی خاص خود دریافته بودند كه انقلاب اسلامی ایران بدون شركت بانوان به ثمر نخواهد رسید، از این رو شركت آنان را در مراسم انقلابی واجب و لازم شمردند و حتی موافقت پدر یا شوهر را لازم ندانستند.

بانوان باایمان ما پس از آنكه از فرمان رهبر آگاه شدند، با حفظ اصول و موازین اسلامی از هیچ گونه فداكاری در راه به ثمر رساندن انقلاب خودداری نكردند، پا به پای مردان راهپیمایی كردند، شعار دادند، در تظاهرات شركت كردند، شهید دادند، زندان رفتند، شكنجه كشیدند، آواره ی خانه و خانواده شدند، دربه دری كشیدند، محرومیتها متحمل شدند.

به نظر می رسد اینچنین نقش تاریخی برای زن در جهان بی سابقه است. در تاریخ اسلام خودمان، تنها در صدر اسلام است كه می بینیم بانوان نقش مؤثری از نظر سیاسی یا نظامی یا فرهنگی ایفا كرده اند. در دوره های متأخر تدریجاً این نقش ضعیف شده و احیاناً به صفر رسیده است و همین جهت ایجاب می كند كه تحقیق كنیم چه عواملی موجب گشت كه زن بار دیگر در صحنه ی تاریخ ظاهر شود و تاریخ را از «مذكر» بودن محض خارج كند و آن را «مذنّث» (مذكر مؤنث) نماید؟ .

پیش از آنكه وارد این بحث شویم یادآوری این نكته ضروری است كه منظور ما از نقش داشتن و نقش نداشتن زن در تاریخ، نقش مستقیم و ظاهرشدن زن در صحنه ی تاریخ است، اما نقش غیرمستقیم و پشت جبهه و صحنه را زن همواره برای خود محفوظ داشته است.

زنان در طول تاریخ تنها مولّد و زاینده ی مردان و پرورش دهنده ی جسم آنها نبوده اند، 91بلكه الهام بخش و نیرودهنده و مكمل مردانگی آنها بوده اند. زنان از پشت صحنه و از پشت جبهه ی جنگ همواره به مردان مردانگی می بخشیده اند. ما در بسیاری از اشعار حماسی عربی و فارسی می بینیم كه دلیران و دلاوران در حماسه های خود زنان را مخاطب قرار داده و از مردانگی و شجاعت و دلاوری خود داد سخن داده اند، گویی مرد آگاهانه و یا ناآگاهانه از همه ی دلیریها و دلاوریهای خود رضایت و تحسین و جلب رضایت زن را منظور می داشته است. اگر فرصتی دست دهد و قطعات ادبی نظم و نثر كه در این زمینه انشاء شده یكجا گرد آید یك فراز جالب و قابل مطالعه ای از نظر جامعه شناسی فراهم می گردد. اینكه می گویند زن آفریننده ی عشق است و عشق آفریننده ی مرد و مرد آفریننده ی تاریخ، ناظر به نقش غیرمستقیم زن در سازندگی تاریخ است.

زن نقش سازندگی غیرمستقیم تاریخی خود را مدیون اخلاق ویژه ی جنسی خویش یعنی حیا و عفاف و تقوا و دور باش زنانه ی خویش است. آنجا كه زن دورباش حیا و عفاف را حفظ نكرده و خود را به ابتذال كشانده این نقش تاریخی را از دست داده است. به حق در مورد حیا و عفاف زن گفته شده است:

«حیا پاداشهای خود را پس انداز می كند و درنتیجه نیرو و شجاعت مرد را بالا می برد و او را به اقدامات مهم وا می دارد، قوایی را كه در زیر سطح آرام حیات ما ذخیره شده است بیرون می ریزد. » [2] از این رو گویی نوعی تضاد و تعارض میان این دو نقش وجود دارد: یا نقش غیرمستقیم و از صحنه بیرون بودن و یا نقش مستقیم و پشت جبهه را رها كردن و نقش غیرمستقیم نداشتن. اما درحقیقت تضاد و تعارض غیرقابل جمعی در كار نیست. یك راه باریك و ظریف وجود دارد كه زن اگر از آن راه برود هر دو نقش را در آن واحد می تواند ایفا كند. آن راه باریك و ظریف همان است كه بانوان ما در ده ساله ی اخیر طی كردند. ویژگی دخالت زن در انقلاب اسلامی ایران در این است كه زن مسلمان ایرانی در عین اینكه در صحنه ی تاریخ ظاهر شد و مستقیماً در كار سازندگی تاریخ با مرد شركت كرد، پشت جبهه را رها نكرد، حیا و عفاف و پوشش لازم را از كف نداد، دور باش خویش و كرامت و عزت زنانه ی خویش را محفوظ داشت و خویشتن را مانند زن غربی و زن مدل پهلوی به ابتذال نكشانید.

زنان از نظر نقش تاریخی، دوره های سه گانه ای را طی كرده اند. در برخی دوره ها و براساس برخی طرز تفكرها دخالت مستقیم زن در ساختن تاریخ منفی است. در این دوره ها زن جز در اندرون خانه كاری ندارد و نمی تواند داشته باشد و صرفاً یك كالای اندرونی است. طبعاً در چنین شرایطی هیچیك از استعدادهای انسانی اش یعنی تفكر، آگاهی، بیداری، آزادگی، اراده و اختیار و انتخاب، هنر و خلاقیت و ابداع و حتی عبادت و سلوك عارفانه ی الی اللّه رشد لازم را طی نمی كند. در این گونه جوامع در حكم یك وسیله و ابزار زندگی خانوادگی است، یك «شی ء» است و به حكم اینكه محیط زندگی زن محدود است به درون خانواده و در بازار به اصطلاح آزاد دسترسی به او میسر نیست، برای مرد عزیز و گرانبهاست. از این رو زن در چنین دوره ها و چنین محیطها یك «شی ء گرانبها» است مانند هر شی ء نفیس و گرانبهای دیگر از قبیل برلیان و الماس و غیره. در این گونه دوره ها تاریخ طبعاً «مذكر» است، زنان نقش مستقیم و محسوس و ملموس در ساختن تاریخ ندارند. اگر ما به تاریخ گذشته ی پیش از نیم قرن اخیر خودمان برویم عیناً همین وضع را می بینیم، می بینیم زن وجود دارد اما به صورت یك «شی ء عزیز و نفیس و گرانبها» و معمولاً بی دخالت در تاریخ و حوادث تاریخی.

در برخی جوامع زن خانه را رها كرده و وارد اجتماع شده است، در شؤون علمی، هنری، فكری، سیاسی شریك مرد شده است و به صورت «شخص» درآمده است، اما نظر به اینكه مدار خویش را به كلی رها كرده و حریم را به كنار زده و خود را رایگان در دسترس مرد قرار داده و در اماكن عمومی، كاباره ها، دانسینگها، حاشیه ی خیابانها حضور و آمادگی خود را اعلام داشته است، ارزش و بهای خود را از دست داده است.

در این جوامع زن شخص است اما «شخص بی بها» . در این گونه جوامع زن حضور خود را در صحنه ی تاریخ ثابت كرده درحالی كه پشت جبهه را رها كرده است، نقش مستقیم خود را در سازندگی تاریخ به كف آورده اما نقش غیرمستقیم را كه از آن كمتر نیست از كف داده است.

آنجا كه زن نقش غیرمستقیم خود را از دست می دهد، هم خود را تباه می سازد وهم مرد را. زن «مدل پهلوی» كه نزدیك چهل سال قشر عظیمی از جامعه ی زن ایرانی را تشكیل می داد از این نوع بود. . . [3]

---