در كافی برخی روایات بدین مضمون نقل شده كه توجه مرد به زمین است و توجه زن به مرد، پس زنان را در حصار خانه قرار دهید.

خود صاحب كافی معتقد است كه مقصود این است كه هرچه زودتر آنها را در حصار ازدواج قرار دهید.

ولی یك عده روایات دیگر وجود دارد كه ممكن است آنها را توصیه ی اخلاقی به مردان نسبت به زنان شمرد كه از خطرات تماسهای مردان با زنان آگاه باشند. صاحب وسائل این روایات را بر استحباب حمل كرده است. ما قسمت عمده ی آنها را ذكر می كنیم:

الف. امیرالمؤمنین علی علیه السلام به فرزندش امام مجتبی چنین توصیه می فرماید:

وَاكْفُفْ عَلَیْهِنَّ مِنْ اَبْصارِهِنَّ بِحِجابِكَ اِیّاهُنَّ، فَاِنَّ شِدَّةَ الْحِجابِ اَبْقی عَلَیْهِنَّ، وَ لَیْسَ خُروجُهُنَّ بِاَشَدَّ مِنِ ادْخالِكَ عَلَیْهِنَّ مَنْ لایُوثَقُ بِهِ عَلَیْهِنَّ وَ اِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ لا یَعْرِفْنَ غَیْرَكَ فَافْعَلْ [1].

تا می توانی كاری كن كه زن تو با مردان بیگانه معاشرت نداشته باشد. هیچ چیز بهتر از خانه زن را حفظ نمی كند. همان طور كه بیرون رفتن آنان از خانه و معاشرت با مردان بیگانه در خارج خانه برایشان مضر و خطرناك است، وارد كردن تو مرد بیگانه را بر او در داخل خانه و اجازه ی معاشرت در داخل خانه نیز مضر و خطرناك است. اگر بتوانی كاری كنی كه جز تو مرد دیگری را نشناسند چنین كن.

این یك توصیه ی اخلاقی است. علمای اسلام این جمله را به شكل یك توصیه ی اخلاقی تلقی كرده اند. اگر ما بودیم و چنین تعبیراتی، بدون شك آنچه استنباط می شد بیش از «توصیه ی اخلاقی» بود، بلكه بیش از لزوم سَتر وجه و كفین بود، آنچه استنباط می شد همان است كه ما از آن به حبس زن در خانه تعبیر كرده ایم. ولی علت اینكه فقها به مضمون چنین جمله ها فتوا نداده اند ادلّه ی قطعی دیگر از آیات و روایات و سیره ی معصومین برخلاف مفاد ظاهر این تعبیرات است و به اصطلاح ظاهر این جمله ها «مُعْرَضٌ عَنْه» اصحاب است. لهذا این جمله ها حمل به توصیه ی اخلاقی شده است و ارزش اخلاقی دارد نه فقهی.

آنچه فقها از امثال این جمله ها استنباط كرده اند این است كه این گونه جمله ها ارشاد به حقیقتی روحی و روانی در روابط دو جنس است و شك نیست كه حقیقتی را بیان می كند. رابطه ی زن و مرد اجنبی سخت خطرناك است، گِلی است كه پیلان بر آن می لغزند.

آنچه اسلام لااقل به صورت یك امر اخلاقی توصیه می كند این است كه تا حد ممكن اجتماع مدنی غیرمختلط باشد.

جامعه ی امروز زیانهای اجتماع مختلط را به چشم خود می بیند. چه لزومی دارد كه زنان فعالیتهای خود را به اصطلاح «دوش به دوش» مردان انجام دهند. آیا اگر در دو صف جداگانه انجام دهند نقصی در فعالیت و راندمان كار آنان رخ می دهد؟ .

اثر این دوش به دوشی ها این است كه هر دو همدوش را از كار بازمی دارد و هریك را به جای توجه به كار متوجه «همدوش» می كند، تا آنجا كه غالباً این همدوشیها به هماغوشی منتهی می گردد.

ب. حدیثی است از حضرت زهرا علیها السلام. هرچند فقها بدین حدیث استناد نمی كنند اما می تواند توجیه صحیحی داشته باشد.

خلاصه ی حدیث این است:

«روزی رسول خدا از مردم پرسیدند: چه چیز برای زن از هر چیز بهتر است؟ كسی نتوانست پاسخ بگوید. حسن بن علی علیه السلام كودك و در مجلس حاضر بود. قصه را برای مادرش زهرا سلام اللّه علیها نقل كرد. زهرا فرمود: از همه چیز بهتر برای زن این است كه مرد بیگانه ای را نبیند و مرد بیگانه ای هم او را نبیند. » [2] این حدیث نیز توصیه ی اخلاقی است و ارجحیّت دور بودن زن و مرد را بیان می كند.

ما قبلاً گفته ایم تمام ترخیصهای اسلامی در این زمینه به خاطر جلوگیری از حَرَج و مضیقه است. ارجحیت اخلاقی پوشش، دور بودن زن و مرد، وجود حریم میان آندو در حدود امكان سر جای خود باقی است.

ج. رسول اكرم به علی علیه السلام فرمود: «یا عَلیُّ اَوَّلُ نَظْرَةٍ لَكَ والثّانِیةُ عَلَیْكَ لا لَكَ» [3]یعنی اولین نگاه مفت تو است، اما نگاه دوم به زیانت می باشد نه به سودت.

در اینكه این حدیث در مقام بیان حكم است یا در مقام بیان اثری كه طبعاً در نگاه هست اختلاف نظر است. برخی مانند محقق صاحب شرایع و علامه ی حلی گفته اند این حدیث متعرّض حكم نظر است. مفاد حدیث این است كه نگاه اول جایز است و نگاه دوم حرام. بعضی دیگر گفته اند مقصود این است كه نگاه عمدی مطلقاً حرام است. نگاه اول از آن نظر جایز است كه عمدی نیست.

ولی حقیقت این است كه این حدیث در مقام توصیه ی ترك نظر شهوانی و تلذّذی است كه قطعاً حرام است و از محل بحث خارج است. این حدیث می خواهد این مطلب را بگوید كه انسان چشمش به زنی می افتد و احیاناً خوشش می آید می خواهد بار دوم نگاه كند و لذت ببرد. نوبت اول چون تلذذ غیرعمدی است مانعی ندارد، اما نوبت دوم چون به قصد تلذذ است جایز نیست.

د. امام صادق فرمود: «اَلنَّظَرُ سَهْمٌ مِنْ سِهامِ اِبْلیسَ مَسْمومٌ وَ كَمْ نَظْرَةٍ اَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَویلَة» [4]یعنی نگاه كردن تیری است زهرآلود از ناحیه ی شیطان. چه بسیارند نگاههایی كه بعدها حسرتها و تأسفهای طولانی به دنبال خود آورده اند.

در حدیث دیگر آمده است: «زِنَا الْعَیْنَیْنِ النَّظَرُ» [5]یعنی زنای دو چشم نگاه است.

این دو حدیث نیز ناظر به نگاههای شهوت آلود است، و ممكن است توصیه ی اخلاقی باشد به احتیاط.

---