إِذا زُلْزِلَتِ اَلْأَرْضُ زِلْزالَها. `وَ أَخْرَجَتِ اَلْأَرْضُ أَثْقالَها. `وَ قالَ اَلْإِنْسانُ ما لَها. `یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها. `بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحی لَها. `یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ اَلنّاسُ أَشْتاتاً لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ. `فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ. `وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ [1].

سوره مباركه زلزال است كه معمولا به نام سوره «إِذا زُلْزِلَتِ » خوانده می شود. این سوره از سوره های كوچك مكیه و از سوره های مربوط به قیامت است كه در آن، اعجاز از نظر خوش آهنگی و زیبایی و تأثیری كه روی نفوس دارد، فوق العاده نمودار است.

إِذا زُلْزِلَتِ اَلْأَرْضُ زِلْزالَهاآنگاه كه تكان داده شود زمین آن تكان داده شدن خاص خودش را؛ یعنی نوعی جنبش و تكان خوردن كه هیچ شباهتی به زلزله ها و جنبشهایی كه در دنیا مردم دیده اند ندارد زیرا دو تفاوت میان آن زلزله و زلزله هایی كه انسانها در دنیا با آن آشنا هستند وجود دارد: یكی اینكه زلزله هایی كه در دنیا زمین پیدا می كند جزئی و محدود است؛ یعنی شعاع مختصری دارد [2]، چون مربوط به یك نوع جریانهایی (ریزشهایی یا فشار بخارهایی) در داخل زمین است كه در قسمت معینی از زمین واقع می شود و بعد به صورت موادی كه می خواهد ریزش

مجموعه آثار شهید مطهری . ج28، ص: 714

كند یا از درون زمین بیرون بیاید سبب تكان خوردن قسمتی از زمین می شود به طوری كه مردمی كه در آن قسمت نیستند اصلا خبردار نمی شوند؛ با اینكه زلزله یك منطقه را زیر و رو می كند و زمینْ شهری را در شكم خود فرو می برد، ولی صد كیلومتر آن طرف تر اصلا مردم متوجه نمی شوند كه زلزله ای هم رخ داده است.

اما زلزله ای كه قرآن از آن یاد می كند به یك نقطه معین از زمین ارتباط ندارد بلكه مربوط به همه زمین است، نه تنها همه زمین بلكه همه جهان و همه ستاره ها و همه خورشیدها و هر چه كه در عالم هست؛ یعنی یك تكان عمومی برای همه موجودهای جهان و طبیعت.

تفاوت دوم این است كه زلزله هایی كه در زمین رخ می دهد از این نوع است كه عاملی روی یك عامل دیگر اثر می گذارد، یعنی یك قوه بیرون از یك شی ء روی آن شی ء اثر می گذارد. مثلا ما كه در اینجا نشسته ایم، اگر كامیون بزرگی به شدت از كنار این ساختمان حركت كند یك مقدار این ساختمان را تكان می دهد. اینجا این گونه نیست كه خود این ساختمان از درون خودش تكان می خورد، بلكه عاملی از بیرون آن را تكان می دهد. مثال دیگر اینكه انسانی ایستاده باشد و كسی به او تنه بزند.

ولی در آن زلزله عمومی این گونه نیست كه چیزی از بیرون، عالم را به زلزله آورده باشد، بلكه جهان از باطن ذات خودش به جنبش درمی آید. در مقام تشبیه مثل این است كه جنین وقتی كه در رحم است، در ماههای اول هیچ حركت و تكانی ندارد، بعد- مثلا- به چهار ماهگی كه می رسد برای اولین بار می گویند بچه تكان خورد. آنجا كه بچه تكان می خورد آیا عاملی از بیرون تكانش می دهد یا این، خود بچه است كه از درون خودش به جنبش آمده؟

آن زلزله عمومی كه در همه اشیاء عالم پیدا می شود، معلول قوه ای از بیرون نیست، بلكه این تمام عالم است كه یك تحول ذاتی و یك وضع دیگری پیدا می كند.

[1] - . زلزال/1- 8.

[2] - . مثلا بیست كیلومتر در بیست كیلومتر، یا بالاتر: صد كیلومتر در صد كیلومتر، یا اگر فرض كنیم بیش از این هم باشد، پانصد كیلومتر در پانصد كیلومتر، كه البته در دنیا سابقه ندارد.