متوفاى 1354 ش

مرجع بیدار

سعید عباس زاده

ولایت و خاندان

در شامگاه هفتم محرم سال 1313 ق . در نجف در خانواده اى اهل علم و معنویت كودكى پابه عرصه هستى نهاد كه او را ((محمد هادى )) نامیدند.

اجداد او همه از سادات حسنى شهر مدینه منوره و از فرزندان امام على بن الحسین علیه السلام (677) بودند كه به جهت شرافت علمى و معنوى از بزرگان مدینه به شمار مى رفتند محله قدیمى ((بنى هاشم )) محل سكونت این خاندان بود و همواره بزرگانى از قبیله هاى عرب و دانشوران اسلامى بدآنجا رفت و آمد داشته اند.

هجرت آنان در اواخر قرن یازدهم ق . از مدینه به آذربایجان ایران در پى دعوتى بود كه از جانب شیعیان این دیار انجام گرفت . به دنبال این دعوت سید حسین (جد محمد هادى ) و برادرش على اكبر كه هر دو از جوانان فرزانه مدینه بودند به همراه زایرین خانه خدا وارد آذربایجان شدند و در منطقه ((اسكوچاى )) اقامت گزیدند و سید حسین همچنان در ((میلان )) (678) باقى ماند و از همانجا ازدواج كرد وى تا آخر عمر درمیان دوستداران اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله در منطقه آذربایجان به تبلیغ و ترویج احكام اسلام پرداخت با رحلت سید حسین فرزندان وى و بعدها نوادگانش این رسالت عظیم را در منطقه آذربایجان دنبال كردند.(679)

نیاى مادرى آیة الله میلانى آیة الله شیخ محمد حسن مامقانى (680) (متوفى به سال 1223 ق .) شاگرد شیخ مرتضى انصارى و شیخ مهدى آل كاشف الغطا است كه خود از فقهاى بزرگ اوایل قرن چهاردهم ق . به شمار مى رفت و در دوران زندگى به زهد و پارسایى شهرت داشت .

دوران تحصیل

اولین مكتب تربیتى سید محمد هادى دامان مادرى از خاندان علوم و فضیلت و پدر فرزانه و عالم وى بود. اساتید علوم مقدماتى وى بزرگانى چون آقا میرزا ابراهیم همدانى و آخوند ملامحسن تبریزى ، و در دروس ‍ سطح نیز استادانى چون آقا شیخ غلامعلى قمى و آقا شیخ ابوالقاسم مامقانى (دائى ) او بودند. او همچنین از محضر اساتید بزرگى چون آیه الله سید ابوالحسن اصفهانى ، آیه الله نائینى و آیه الله آقا ضیاءالدین عراق بهره هاى وافر برده و پایه هاى علمى خود را در فقه و اصول استحكام بخشیده و در طول 23 سال حضور در دروس و محافل علمى این بزرگان توانسته بود بر آراء و نظرات قوى ترین اساتید مسلط گردد. وى در علوم عقلى نیز مهارت فراوان داشت و چندین سال از عمر خود را محضر اساتید فلسفه گذرانده و در این خصوص از شاگردان شیخ محمد حسین اصفهانى بشمار مى رفت . (681)

آقاى میلانى از جمله علومى كه دیگر در آن تبحر یافت و به استادى رسید، دانش تفسیر و علوم قرآنى بود كه از ایام تحصیل خود در نجف این دانش را نزد استاد بزرگ شیخ محمد جواد بلاغى فراگرفته بود و بعدها نیز همواره با اساتید تفسیر بویژه با مفسر بزرگ علامه طباطبایى صاحب تفسیر المیزان مباحثه و مناظره داشت . وى تفسیر را در كنار فقه و اصول تدریس مى كرد. محصلین علوم دینى را با قرآن ، این منبع جوشان فیض الهى آشنا مى ساخت . و این روش را كه نشانه اى از عشق ایشان به قرآن بود همواره در زندگیش حفظ كرده بود.

ایشان هشت سال نیز در علوم حدیث با آیه الله شیخ على قمى مباحثه و مذاكره داشت و نسخه كتاب وسایل الشیعه خود را با نسخه اى كه به خط شیخ حر عاملى بود، مقابله كرده است . (682)

تدریس

رسیدن به مقام اجتهاد، تحمل رنجهاى طاقت فرسایى را مى طلبد. طالبان علوم اسلامى براى دست یافت بدین منزلت علمى ، راههاى بسیار سخت و دشوارى را طى مى كنند. رنج سفرهاى سخت را به جان مى خرند. و سالیان دراز از عمر خود را در محضر بزرگان دانش و معارف به تحصیل علوم مختلفى چون : ادبیات عرب (تجزیه و تركیب ، معانى و بیان و بدیع ) منطق ، حدیث شناسى ، رجال ، علوم قرآن ، اصول و فقه و... صرف مى كنند. و در این میان پاى بندى به معنویات خود عامل در رسیدن به این مقام و منزلت است چنانچه آیه الله میلانى بارها مى گفت :

استادم مرحوم نایینى مى فرمود: نماز شب شرط اجتهاد نیست ولكن بى دخالت هم نیست )) (683)

جلسات درس ایشان در حوزه بزرگ نجف بسیار با شكوه و به امتیازاتى چون داشتن دقت عقلى و عرفى ایشان در تبیین مسائل ، و تسلط به مبانى فقهى و اصولى شهرت داشت . آیه الله میلانى هیجده سال در كربلا اقامت داشت و در این مدت شاگردان فراوانى را تربیت كرده است . بزرگانى چون آیات و حجج اسلام : حاج شیخ حسین وجد خراسانى ، سید ابراهیم علم الهدى سبزوارى ، سید عباس صدر، حاج سید حسین شمس ، حاج شیخ محمد رضا مهدوى دامغانى ، شیخ محمد تقى جعفرى ، مهدى نوقانى ، محمود كلباسى ، كاظم مدیر شانه چى ، سید نورالدین میلانى ، سید محمد شیرازى ، شیخ محمد تقى عندلیب سبزوارى ، سید محمد باقر حجت طباطبایى ، محمد على علمى ، سید ابراهیم مهاجرین طبسى از شاگردان برجسته ایشان هستند كه بعضى از اجازه روایتى از ایشان نیز داشته اند.

آثار علمى

آنچه امروزه از آنها به عنوان آثار ایشان نام مى بریم ، یادداشتهاى پراكند و تقریرات درسهاى پربار ایشان است كه به همت شاگردان پركار و فرزندان گرامیش جمع آورى شده و پس از تنظیم در عناوین و موضوعات مختلف به چاپ رسیده است و عبارتند از:

1. محاضرات فى الفقه الامامیه در ده جلد است كه در موضوعات مختلف فقهى به بحث و بررسى عمیق پرداخت است كه نمایانگر وسعت فكرى ایشان در زمینه هاى مختلف فقهى است .

2. قادتنا كیف نعرفهم ؟ در 9 جلد به زندگانى چهارده معصوم علیه السلام و فضایل آنها با استفاده از مدارك شیعه و سنى پرداخته است .

3. تفسیر سوره جمعه و تغابن

4. مختصر الاحكام

5. مناسك حج

6. حاشیه بر قسمتى از عروة الوثقى

7. نخبة المسائل رساله عملیه ایشان در احكام اسلامى

8. ده پرسش ، با پاورقیهاى آقاى سید محمد على میلانى ، در مباحث مختلف تفسیرى

9. حاشیة المكاسب

10. قواعد فقهیه و اصولیه

11. رساله اى در بیعه و مسائل بانكى

12. كتابى استدلالى در مزارعه و مساقات

13. كتابى استدلالى در اجاره

14. شرح استدلالى مباحثى از كتاب الصلوة ((شرایع ))

15. رساله اى در منجزات مریض .

مكتب اخلاقى و عرفانى

تهذیب نفس و پالایش روان از آلودگیهاى دنیوى و اوصاف شیطانى اساس ‍ كار در زندگى آیة الله میلانى بود. وى با الهام گیرى از توصیه هاى معصومین علیه السلام بر این باور بود كه درك حقایق عالم براى انسان بدون تابش نور الهى بر دل و جان ممكن نیست . و آنچه را كه انسانهاى غیر مهذب علم مى پندارند. جز اطلاعات انباشته شده در صفحات مغز چیزى نیست . یكى از شاگردانش كه بیشتر با وى معاشر بود مى گوید:

آیه الله میلانى جامع همه چیز بود، صفات و ملكات خوبى داشت ، مرد متفكرى بود... بسیار مودب بود. و دو زانو در مجلس مى نشست ، هیچ وقت از كسى بدگوئى نمى كرد، حتى از كسانى كه به ایشان كم محبت بودند. عفت زبان داشتند. بسیار محتاط در اعمال و كردار بودند. تداوم عجیبى نسبت به نماز شب داشتند و فرزندانش را نیز به شب زنده دارى توصیه مى كرد و مى فرمود: ((توفیقات پروردگار در شب زنده دارى و نماز شب است همیشه و در همه جا از اسراف پرهیز مى كرد حتى نامه هایى را كه دریافت مى كرد، اگر برگه دوم آن سفید بود، جدا كرده و در مكاتبات خود از آنها استفاده مى نمود.)) (684)

چنان زاهدانه زندگى مى كرد كه در موقع مرگ جز مقدارى كتاب و تعدادى فرش كهنه چیز دیگرى نداشت . منزل مسكونى او نیز در توسعه میدان آستانه تخریب شد و هر چه خواستند پولش را بپردازند و یا منزلى برایش ‍ تهیه كنند، نپذیرفت و فرمود: من آخر عمرم است و احتیاجى به منزل احساس نمى كنم ...))

تبلور اخلاص

اخلاص و خدابینى یكى دیگر از اوصاف معنوى آیه الله میلانى بود و در این خصوص چنان عمل مى كرد كه گویى خدا را در همه كارهایش را آشكارا مشاهده مى كند. هیچ گاه نمى شد كه وسوسه و خودنمایى در كارهایش راه یابد با اینكه در عصر خود از مراجع بزرگ و جامع الشرایط تقلید بود، اما همیشه مى فرمود: من راضى نیستم كه نام مرا ببرید! در یك كلام از ظاهرسازى و شهرت نمایى گریزان بود.

خاطره ها

آیة الله میلانى كه عمرى در طریق معرفت الهى گام زده بود به مقام و منزلتى عالى در صفاى نفس و طى مراحل سلوك رسیده بود كه خاطرات بعضى بزرگان مزید این مى باشد.

الف - خواب آیة الله اراكى

یكى از فرزندان آیة الله میلانى از مرحوم آیه الله اراكى نقل مى كند:

جمعه شبى در حرم مطهر حضرت ثامن الائمه علیه السلام بیتوته كرده بودم . بعد از نماز صبح به حضرت التماس كردم كه یكى از اولیاى خودت را به من معرفى كن !

آمدم منزل و خوابیدم . یكى در خواب به من گفت : پا شو كه یكى از اولیاء الهى مى آید! بیدار كه شدم دیدم خانم سماور را روشن كرده است . گفتم : حالا كه زود است و وقت چاى نیست ! گفت : در خواب به من گفته شد پاشو سماور را روشن كن كه یكى از اولیاءالهى مى آید! در این حال بود كه در زدند وقتى در را گشودم دیدم آیه الله میلانى (685) است ...(686)

ب - جراح مسیحى

دكتر مسیحى پرفسور (برلون ) در سال 1282 ق . یكى از جراحان تیم پزشكى آیة الله میلانى است و خاطره هایى از آیة الله میلانى نقل كرده و سپس آن را عامل مسلمان شدن خود مى داند.

((من پس از عمل جراحى سید، پیش از آن كه ایشان از حالت بیهوشى بیرون بیایند مراقب بودم كه وقتى به هوش مى آید چه مى گوید (چرا كه این مرحله از نظر پزشكان مرحله حساسى است ، شاید بیمار بعضى از اسرار زندگیش را هم بگوید) ایشان آرام حركت كرد و در حالى كه در آن لحظه نیز خدا خدا مى گفت و با پروردگارش راز و نیاز مى كرد. من تحت تاثیر این صحنه شگفت به حقانیت آیین اسلام پى بردم و بدان گرویدم .)) (687)

جالب اینكه دكتر برلون پس از گرویدن به اسلام وصیت كرده بود، او را پس ‍ از مرگ در شهر مقدس مشهد دفن كنند كه اكنون آرامگاه وى در قبرستان خواجه ربیع شهر مقدس مشهد است . به بركت نفس مسیحایى آیه الله میلانى دو نفر دیگر نیز از مسیحیت به آیین اسلام گرویدند كه شرح آن در ((نامه كیوركى )) و زنش خانم ((رافیك اسلانیان )) در حضور سید مسلمان شدند. و با پیشنهاد ایشان اسم آقا به ((على )) و خانمش نیز به ((فاطمه )) (688) تغییر كرد.

احیاى حوزه مشهد

نهم ذیحجه سال 1373 ق . (1334 ش ) آیه الله میلانى جهت زیارت امام على بن موسى الرضا علیه السلام وارد شهر مشهد گردید و در خانه آیه الله حاج شیخ على اكبر نوغانى (از علماى بزرگ مشهد) اقامت گزید. از آن پس ‍ رسالت عظیم وى كه بكار بستن تجربه چندین ساله تدریس و تربیت در حوزه هاى مختلف تشیع بار دیگر در حوزه علمیه مشهد بود آغاز مى شود.

در آن زمان حوزه هاى علمیه مشهد آنگونه كه باید رونق نداشتند. از سال 1314 شمسى به دنبال مبارزات روحانیون مشهد با حكومت رضا خان این حوزه نیز مانند دیگر حوزه هاى علمیه سراسر كشور مورد تهاجم قرار گرفته بود و پس از حادثه خونین قیام گوهرشاد روحانیون بزرگى همچون آیة الله حاج آقا حسین قمى تبعید و میرزا محمد آقازاده پس از زندانى شدن به اسارت رسیده بود. و بسیارى از علماى معروف دیگر این شهرستان دستگیر و یا تبعید شده بودند. بر اثر این حوادث و نیز بر اثر سختگیرى عمومى دولت درباره لباس روحانیونت شور شوق علمى حوزه علمیه مشهد به ركود و سردى گراییده بود. و مدارس بزرگ و معروف مشهد در تصرف ادارات و اوقاف حكومت وقت بود و این فترت و ركود تا سال 1373 ق . كه آیه الله میلانى در این شهر تصمیم به اقامت مى گزیند ادامه داشت .

اصلاح وضع حوزه علمیه مشهد و شكوفایى بخشیدن به دروس مدارس ‍ دینى و علمى در این شهر چیزى است كه با اقامت آیة الله میلانى انجام گرفت .

آیة الله خامنه اى (رهبر معظم انقلاب اسلامى ) در این باره مى فرماید:

((... ما دیدیم كه مرحوم آیة الله میلانى از كربلا كه نزدیكى نجف بود آمدند تا مشهد و یك حوزه علمیه بزرگى را بوجود آوردند... این یك واقعیت است ... از بركت الهى براى حوزه علمیه مشهد وجود آیة الله میلانى بود.))(689)

نخستین گام اصلاحى آیه الله میلانى در حوزه علمیه سامان بخشیدن به دروس بود كه بعدها اثرات آن در مراكز دینى و فرهنگى دیگر نیز نمایان گردید.

آیة الله میلانى چون دریافته بود كه منشاء پراكندگى علماى این شهر در طول سالهاى گذشته در فقدان اساتید پرمایه در این سامان نهفته است بدان جهت نیز ابتدا اساتید پركار و شایسته را جلب این حوزه نمود و خود نیز بر كرسى تدریس نشست . درس خارج اصول و فقه ایشان كه در مسجد گوهرشاد دایر مى شد در شكوفایى دروس حوزه نقش بسزایى داشت و به مرور زمان علماء را در این شهر تمركز مى بخشید. وى تحول شگرفى نیز در خصوص روش آموزشى دروس پدید آورد كه اساسى ترین آن طرحى بود كه به نابسامانى و بى نظمى حاكم بر مدارس دینى پایان داد و به حوزه علمیه مشهد جان تازه اى بخشید. برنامه هاى درسى ایشان كه بر حسب استعداد محصلین علوم دینى تنظیم گردیده بود، در پنج مرحله به شرح زیر اجرا مى شد:

مرحله اول ؛ دوره مقدمات ، كه شامل ادبیات عربى ، صرف و نحو و تجزیه و تركیب ، منطق ، خط، املاء و انشاء، ریاضیات ، حفظ قرآن ، دعاهاى وارده و احادیث اخلاقى مى شد و به مدت سه سال طول مى كشید.

مرحله دوم ؛ این دوره نیز سه سال استمراد مى یافت و شامل : معانى ، بیان و بدیع ، اصول ، فقه در حد معالم ، فقه در حد شرح لمعه ، عقاید در حد شرح لمعه ، عقاید در حد باب حادى عشر و تاریخ مى شد.

مرحله سوم ؛ كه دوره پنج ساله بود. طلاب در این مرحله به تعلیم ((رسائل ))، ((كفایه )) در اصول ، مكاسب در فقه ، شرح تجرید در اعتقادات ، آشنایى به ادیان و مذاهب و تفسیر مى پرداختند.

مرحله چهارم ؛ دوره چهار ساله تخصصى فقه و اصول بود كه در مدرسه امام صادق دایر مى گردید.

مرحله پنجم ؛ تخصص در سایر علوم اسلامى بود كه طلاب به حسب ذوق خود وارد این مرحله گردیده و به مطالعه و تحقیق مى پرداختند.

وى طلاب متعهد را یارى مى نمود و در همه این مراحل ، امتحانات ماهانه و سالانه و ارتقاء رتبه و حضور و غیاب و كنترل كیفیت دروس نیز با جدید پیگیرى مى شد.

گامى در امر تبلیغ

آیة الله میلانى همواره مى گفت :

((روزگارى كه فساد و بى دینى در همه جاى عالم پا گرفته ، نباید طلاب ایام تعطیل را در حجره هاى مدارس سپرى كنند))

این بود كه براى تعطیلى روز پنج شنبه و جمعه حوزه نیز برنامه تبلیغ احكام اسلام را قرار داده بود، بدین نحو كه طلاب در این دو روز به شهرهاى نزدیك و روستاهاى اطراف مشهد اعزام شده و به تبلیغ احكام و معارف اسلامى مى پرداختند، و در عین حال مشكلات روستائیان را در جهت نداشتن مسجد، حمام و امثال اینها به اطلاع ایشان مى رساندند، وى براى برپار شدن برنامه هاى تبلیغى طلاب به آنها توصیه مى كرد: كه حتما - دعاى كمیل را شب جمعه و دعاى ندبه را در صبح آن بخوانید! - مردم را به اهل بیت عصمت و اما عصر (عج ) متوجه سازید - با حسن اخلاق كه نمایانگر اخلاق اسلامى است ، با مردم رفتار كنید! - وقتى وارد عمل تبلیغ مى شوید بیشتر با فقرا و ضعفاى مردم همنشین با آنها ماءنوس شوید.)) (690)

شخصیت جهانى

در طول مرجعیت آیة الله میلانى بویژه در سالهاى اقامتش در مشهد مقدس ‍ شخصیتهاى بزرگى از كشورهاى مختلف اسلامى به دیدار ایشان شتافته اند شخصیت جهانى این فقیه بزرگ موجب گردیده بود كه علماى شیعه بزرگان اهل تسنن نیز براى گفتگو و مشاوره در مسائل مهم مذهبى رهسپار ایران شده و از نزدیك از نظرات ایشان آگاهى یابند.

در سال 1380 ق . 1339 ش . بوى از دارالتقریب بین المذاهب الاسلامى در قاهره شیخ محمد تقى از جامع الازهر با آیة الله میلانى دیدار كرد و لوحى نیز كه در آن فتواى علامه شیخ محمود شلتوت در رابطه با جواز عمل به مذهب تشیع نوشته شده بود تقدیم ایشان نمود.(691)

دكتر شیخ محمد ضحام با جمعى از اساتید علوم اسلامى جامع الازهر و شیخ خلیل حصیرى قارى به همراه سفیر وقت مصر در ایران در سال 1350 ق . از مشهد دیدن كرده و در این سفر به دیدار آیة الله میلانى نیز نایل آمدند.

در سال 1382 ق . شیخ علامه شیخ محمد جواد مغنیه ضمن سفر به مشهد با آیة الله میلانى نیز ملاقاتى داشت .

در سال 1382 كاردار سفارت روسیه (ویكتور - اسیولینكوف ) به نیابت از آقا ضیاء الدین خان رئیس اداره دینیه مسلمانان آسیاى میانه و قزاقستان با آیة الله میلانى ملاقات كرد و ضمن دعوت از ایشان براى دیدار از كشورهاى اسلامى واقع در آسیاى میانه ، نظر شرع مقدس را در مورد خدمت در ادارات روسیه كه مشروط بر قبول مدام كمونیسم بود خواستار شده است . علامه شیخ محمد جوادالشرى در سال 1381 ق . به زیارت مرقد مطهر امام على بن موسى الرضا علیه السلام نایل شد و در ضمن با آیة الله میلانى نیز دیدار كرد در این ملاقات علامه الشرى از وضعیت شیعیان و مسلمانان كشورهاى اسلامى بویژه شیعیان آمریكا گزارشى تقدیم آیة الله میلانى كرد.

در نهضت اسلامى ایران

انقلاب اسلامى ایران بزرگترین حركتى است كه على رغم توطئه هاى استكبار و استعمارگران به رهبرى امام خمینى شكل گرفت و در بهمن سال 1357 با پایان بخشیدن به حكومت 2500 ساله شاهنشاهى به پیروزى خود رسید، و از آن پس نیز همواره چون آذرخشى بر پیكر استعمار فرود آمد.

این انقلاب شكوهمند به آسانى بدست نیامد. بلكه از جرقه اولیه آن در سال 1341 تا به ثمر نشستن در سال 57 ملت ایران عزیزان بسیارى را تقدیم اسلام عزیز نمود و در این میان فرزانگان و بزرگان نیز در مسیر به بار نشستن خون شهدا، آسایش و آرامش را بر خود حرام كرده و مردانه در مقابل نظام ستم شاهى قامت بستند آیة الله میلانى از جمله این رادمردان خط مقدم مبارزه بود كه در شكل گیرى نهضت بزرگ نقش بسیار مؤ ثر و اساسى داشت . وى كه در آن سالها از مراجع بزرگ تشیع بود، با پیامها، نامه ها و اعلامیه هایى كه خطاب به دولت وقت و ملت ایران صادر مى كرد، در هدایت و حركتهاى مردمى علیه رژیم شاه نقش عمده اى به عهده داشت در این مختصر به نقش ایشان در شكل گیرى انقلاب اسلامى اشاره مى شود.

ایشان در برابر لایحه انجمن هاى ایالتى و ولایتى بشدت مقابله كرد، در این خصوص در قسمتى از نامه ایشان آمده است :

... وظیفه خود مى دانم با استمداد حضرت بقیه الله ارواحنا فداه براى سومین بار صریحا اعلام بدارم تصویبنامه دولت شما در مورد انجمنهاى ایالتى و ولایتى با عدم رعایت شرط اسلام در انتخاب شوندگان ، و تبدیل قسم قرآن مجید، به قسم به كتاب آسمانى ، ملت مسلمان ایران و خاصه علماى اعلام را بى نهایت خشمگین ساخته است ...

تذكر مى دهم ، به حكم موازین شرعى و احترام به افكار و معتقدات ملت مسلمان ایران لازم است هر چند زودتر تصویبنامه مزبور را لغو و براى اطلاع عموم اعلام نماید.(692)

همچنین در قسمتى از نامه دیگر ایشان كه در نوزده سال 41 ش . انتشار یافته مى خوانیم :

هم اكنون جمعى از علما و رجال متدین و استادان و دانشجویان دانشگاههاى مملكت در زندان به سر مى برند. از هر طرف ابتلا و فقر و گرسنگى ملت ما را تهدید مى كند. بیكارى و فساد و تجاوز عمال حكومت به حقوق انسانى افراد، نقطه اى را خالى نگذاشته . تنها چیز كه مورد توجه نیست حقوق ملت و مصالح آنهاست ! معلوم نیست تاكى مهلت پیدا كنند و عاقبت كار به كجا برسید.!

پس از هجوم وحشیانه مزدوران یهودى به مدرسه فیضیه آیة الله میلانى در پیامى پرده از چهره كریه حاكمان وقت ایران برداشت ، او در ضمن پیام خود چنین نوشت :

... ما از حمله و یورش چنگیزانه ، به ساحت حوزه علمیه قم گذاشتیم ! از حبس و زجر رجال دینى و ملى گذشتیم ! از حمله به دانشگاه و مراكز علمى ملت و سلب هر نوع آزادى فردى و اجتماعى چشم پوشیدیم ! از دزدى و فساد و تباهى و تجاوز به مردمان صالح و تقویت دزدان و خیانتكاران گذشتیم ! از برادركشى هایى كه در نقاط مملكت ترتیب داده اند، صرف نظر كردیم ! این ننگ را كجا ببریم كه مملكت اسلامى ما را دارند پایگاه اسرائیل و صهیونیست مى كنند، و نیز افرادى را كه با آنها همدست اند، در راءس كارها قرار مى دهند...(693)

آیة الله میلانى در سفرى به تهران ، ماهیت نهضت علماء و مردم را چنین بیان مى كند.

... من در این مسافرت به جد خود حضرت سیدالشهداء علیه السلام تاءسى كرده از جوار امن ثامن الحجج علیه السلام به تهران آمدم . تا به دنیا اعلام كنم این قیام و نهضت به هیچ وجه صورت ارتجاعى ندارد بلكه نهضتى است كه ملتى مسلمان براى مقابله حكومت هاى جابرانه ، با پیشوایى مقامات عالیه روحانى تعقیب مى كند. هدف ملت مسلمان ایران این است كه بیش از این به مصالح دنیایى و دینى آنان تجاوز نشود. باید حكومت مردم را به مردم سپرد و حق مردم را باید به خودشان واگذار كرد.

ارادت به امام خمینى

اخلاص و ارادت آیة الله میلانى به امام خمینى بر كسى پوشیده نبود چنانچه در نامه اش خطاب به امام خمینى در دوران تبعید امام در تركیه مى گوید: ((خوشا به سعادت آن سرزمین كه حضرتعالى در آن تشریف دارید)) اما در كنار این آنچه بیشتر جالب توجه است ایشان اخلاص و ارادتش با انگیزه و جهت دار بوده و به جهت مصالح مسلمین از ایشان همواره پشتیبانى كرده است . در این خصوص به خاطره شهید سعیدى گوش مى سپاریم :

... روزى آیة الله میلانى هنگامى كه نزدشان نام امام خمینى برده شد فرمودند: سلام الله علیه ... پس عده اى به آیة الله اعتراض كردند. ایشان فرمودند: ساكت باشید فلانى ! اینجا مسئله تقلید در بین نیست كه گفته شود فلانى اعلم است یا من ؟ اینجا بحث رهبرى است و چنین نیست كه هر مجتهدى لیاقت رهبرى داشته باشد، لیاقت رهبرى را تنها فقیه سیاستمداراى داراست كه عالم به زمان خویش باشد و در راه خدا از ملامت ملامتگران هراس نداشته باشد و اكنون این مشخصات در كسى جز آیة الله خمینى نیست ...(694)

خدمات ماندگار

آیة الله میلانى با همه اشتغالات خود در مسند مرجعیت و زعامت حوزه هیچگاه از مشكلات مردم غافل نشده است : به بعضى از تلاشهاى ایشان تنها اشاره مختصر مى شود.

1. او پس از زلزله سال 1347 ش . در جنوب خراسان (منطقه كاخك ) مردم را براى بازسازى و كمك به آوارگان بسیج كرد و بارها طلاب را جهت كمك به مردم به این شهر اعزام داشت . مى گویند براى مردم بى خانمان خانه ها ساخت و حتى سند به آنها نوشت .

2. در بازسازى مسجد هامبورگ آلمان نقش بسیار مؤ ثرى را ایفاء كرد و در اعزام آیة الله شهید بهشتى به آنجا تلاش زیادى كرد. ایشان علاوه بر كمك به مسجد امام على هامبورگ به مسلمانان و اندیشمندان اروپا كمك مى كرد تا در نشر اسلام جدى باشند.

3. بازسازى مدارس علمى مشهد و مدرسه حقانى قم و كمك به ایجاد چندین مدرسه دینى در شهرستانها و دهها كار خیر براى مسلمانان ایران و سایر كشورهاى اسلامى .

غروب

جمعه هفدهم مرداد سال 1354 هجرى شمسى این اسوه فضیلت و پاكى چشم از جهان فانى فروبست و به خانه بقاء شتافت و روح بلندش به عالم ملكوت پیوست . و پیكر مطهرش در روز شنبه هیجده مرداد پس از یك تشییع بى نظیر، و با حضور شخصیتهاى بزرگ علمى و مذهبى (داخل و خارج ) كشور و هزاران مؤ من عزادار در جوار مرقد مطهر امام على بن موسى الرضا علیه السلام به خاك سپرده شد.

منبع : گلشن ابرار ؛ ج 2

پی نوشت

677- مقدمه محاضرات فى الفقه الامامیه (زكوة )، سید فاضل حسینى ، ج 1، ص 6.

678- میلان از آباد بخش اسكو در نزدیك شهرستان تبریز قرار دارد این روستا از پرجمعیت ترین و از جمله روستاهاى آباد اسكوچاى یادره اسكو مى باشد.

679- سید حسین اولاد زیادى داشت كه بزرگترین آن سید اسدالله در سلك علماء بود پس از سید اسدالله ، على اكبر فرزندش و پس از على اكبر نیز سید مرتضى فرزند وى و بالاخره سید احمد فرزند سید مرتضى از بزرگان و دانشورانى بودند كه نزدیك 3 قرن زعامت امور دینى را در منطقه آذربایجان عهده دار بودند.

680- مامقان از توابع شهرستان تبریز در طول تاریخ خاستگاه دانشوران فرزانه اى بوده است .

681- مكتب تفكیك ، ویژنامه بنیاد تاریخ و فرهنگى معاصر، شماره 1، ص 208.

682- حیات آیة الله السید میلانى ، خطى ، عربى

683- مجله حزوه ، شماره 13، ص 20.

684- نور علم ، ش 1، دوره سوم ، ص 140.

685- حیاة سید الله میلانى ، خطى ، عربى

686- آقاى سید على میلانى (نوه ایشان ) مى گفت : آیة الله اراكى این خواب را براى پدرم آقا سید نورالدین میلانى تعریف مى كرد و من نیز در آن مجلس حضور داشتم .

687- حیاة سید الله میلانى ، خطى ، عربى

688- حیاة سید الله میلانى ، خطى ، عربى

689- روزنامه رسالت ، 29 شهریور 1373 (13 ربیع الثانى 1415)؛ جلوه آفتاب ، ص 16.

690- حیاة سید الله میلانى ، خطى ، عربى ، نور علم ، دوره سوم ، شماره 1.

691- لوحه فتواى مشهور علامه شلتوت به آستانه مقدسه رضوى تسلیم گردید.

692- اسناد انقلاب اسلامى ، مركز اسناد انقلاب اسلامى ، ص 32.

693- اسناد انقلاب اسلامى ، ص 194.

694- آیة الله میلانى ، مرجع بیدار، سعید عباس زاده ، ص 133.