مرتضی عزتی در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس در آستانه سالگرد شهادت معلم شهید استاد مرتضی مطهری در مورد اندیشه های اقتصادی این شهید گفت: بعد از شهادت ایشان کتابی در موضوع اقتصاد اسلامی چاپ شد که سپس جمع آوری شده و کتاب دیگری توسط هیئت تنظیم آثار ایشان به نام «نظری بر اقتصاد اسلامی» منتشر شد.
وی افزود: مهمترین فرازهای عمده کتاب یاد شده در زمینه اقتصاد اسلامی بیان شد، البته در کتابهای دیگر مانند عدل الهی و مجموعه ای از سخنرانی های استاد شهید درباره مسئله اجتماعی اسلام، بحث های مختلفی در بخش جهان بینی و انسان شناسی مطرح شد که برخی به صورت جداگانه مانند «انسان کامل» چاپ شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: بحث های رفتار انسان در این کتاب مطرح شده که عمده آنها در قسمت اقتصاد بر روی بانک داری و حرمت ربا و ابعاد آن مطرح شده و اینکه ربا چه فلسفه ای دارد و نیز از مباحث مهم کتاب، بیمه است که حدود 35 تا 40 سال پیش در جامعه ایران مطرح بوده است.
وی افزود: اکثر فقها قبل از انقلاب اسلامی ، بانکداری آن موقع را به طور کامل ربوی می دانستند و فعالیت آن را حرام اعلام می کردند، لذا شهید مطهری ضرورت دید که ابعاد بحث ربا برای جامعه بیان شود، همچنین مبحث بیمه در اقتصاد به عنوان مباحث جدید را مطرح کرد.
 عزتی گفت: فقهای قدیمی با توجه به اینکه بیمه در زمان آنها موضوعیت نداشته، لذا بحثی در این مورد نداشتند، اما در فقه شیعه بیمه یک عقد جایز شمرده می شود.
وی بیان داشت: شهید مطهری احساس تکلیف می کرد که بیان کند چرا بیمه عقد جایز است و چرا بیمه با ربا و فعالیت های غیرمجاز اسلامی مانند کسب درآمد از سفته بازی و یا روش های حرام دیگر مانند مال نامعلوم فرق دارد.
این استاد اقتصاد تصریح کرد: این ابعاد در دو موضوع مفصل توسط شهید مطهری بحث شده است و ساختارهای مختلف اقتصاد را مطرح کرده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: جایگاه دولت نیز در تفکرات شهید مطهری کمابیش ترسیم شده و وظیفه مردم در مقابل دولت و بر عکس بیان شده است.
عزتی افزود: نکته قابل تأمل این است که ایشان در طول دوران قبل از انقلاب اسلامی تحقیقات مفصلی انجام داده بود و مطالبی در حال آماده سازی داشت که مانند تکنولوژی و مالکیت فکری، شراکت ها و اشتراک ها، اختیارات دولت و سایر موارد در یادداشت های استاد شهید جمع آوری شده بود، اما این سعادت نصیب استفاده کنندگان از نظرات ایشان نشد.
عزتی افزود: البته در کنار آن در کتاب فلسفه و روش رئالیسم نیز بحث های زیربنایی در مورد مکتب اسلام و تفاوت با مکاتب دیگر مطرح کرده است.
 وی در مورد حرمت ربا و نظر شهید مطهری گفت: بحث مبنای حرمت ربا که علما به عنوان یک اصل اسلامی بیان کرده اند، ایشان نیز مطرح کرده و با مثال های امروزی آنرا تشریح کرده است و ربا را این گونه تعریف کرده که درآمدی بدون هیچ فعالیت انسانی بدست می آید.این استاد اقتصاد خاطرنشان کرد: در حالی که معامله بر اثر تلاش ، کوشش و فعالیت و درآمدی که از آن طریق به دست می آید، حلال است، حتی شهید معتقد بود مضاربه و سرمایه گذاری که برخی آن را با ربا شباهت می دهند، تفاوت دارد، زیرا در مضاربه به کسی پول می دهید و سود دریافت می کنید، در حالی که در این عقد مشارکت وجود دارد و فرد پول دهنده پیگیر انجام بهتر کار است و اگر زیانی نیز نصیب عامل مضاربه شود، فرد سرمایه گذار در سود و زیان شریک است.
وی ادامه داد: اما اگر نرخ سود ناشی از فعالیتی مانند مضاربه از قبل به عنوان مثال 20 درصد ثابت تعیین و مطالبه شود، همانند ربا می شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در مورد فعالیت اقتصادی مجاز اسلامی افزود: این گونه است که از محل پرداخت پول به دیگری نمی توان سود ثابت دریافت کرد و همچنین نمی توان کالای دیگری به جای پول به فرد قرض داد و هنگام پس گرفتن، بیشتر از آن مطالبه کرد یا نمی توان به فرد قرض گیرنده سیب قرض داده در عوض پرتقال دریافت کند.
عزتی گفت: همچنین برای دوری از حرمت ربا در معامله، نباید صوری انجام شود و استفاده از حیله و کلک باعث حرمت معامله می شود.
عزتی افزود: شهید مطهری فلسفه حرمت ربا را این گونه بحث کرده که چرا اسلام ربا را حرام کرده، زیرا این امر باعث گسترش فقر و ناعدالتی در جامعه می شود.
این استاد اقتصاد افزود: از مبانی اصلی حرمت ربا از نظر شهید مطهری ظلم و اجحاف یک طرف به دیگر و عدول از انصاف و عدالت است که در واقع رباخواری را با نوعی کلاه برداری و زیان رساندن به دیگران تشبیه می کند، اما در عوض عدالت را به عنوان اصلی مطرح می کند که عدم رعایت آن باعث حرمت ربا شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در مورد نظر شهید مطهری درخصوص مالکیت گفت: در کتاب اول ایشان که بعد از شهادتش منتشر شد و عمدتاً یادداشت های تنظیم نشده استاد بود و معلوم نبود که این یادداشت ها دقیقاً نظر استاد بوده یا اینکه در کنار هم قرار گرفته که بعداً مرتب شود، در آن یادداشت ها بر روی ابزار تولید و تکنولوژی نظراتی مطرح شده بود که دانش فنی حاصل تلاش همه بشر از آدم تا به امروز است.
عزتی ادامه داد: در یادداستها آمده بود، به همین علت تکنولوژی و دانش فنی به مالکیت فرد در نمی آید و فردی که دست به اختراع می زند، از نقطه صفر شروع نکرده، بلکه از ابزارهای موجود مانند برق، فلزات و سایر ابزارها و دانش موجود استفاده کرده، لذا بیان می کند که دانش به تملک فرد درنمی آید و مالکیت معنوی را از این طریق زیر سؤال می برد.
این استاد اقتصاد افزود: البته این نظر بحث تأیید شده توسط شهید مطهری نیست، بلکه ممکن است یادداشت برداری از منابع دیگر و یا نکاتی متبادر به ذهن ایشان بوده، اما به عنوان نظر رسمی که قبلاً در سخنرانی اعلام کرده باشد، تلقی نمی شود.
وی افزود: براساس آن یادداشت ها ماشینی که تولید می شود فرد می تواند فقط به نسبت زحمت نهایی انجام شده روی آن را دستمزد دریافت کند، اما هیئت بررسی آثار شهید مطهری تشخیص داد که این یادداشت ها معلوم نیست که نظر ایشان باشد و این نظرات به تأیید هیئت بررسی یاد شده نرسید، لذا در چاپ های بعدی در نظام اقتصاد اسلامی این قسمت ها وجود ندارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در مورد بحران اقتصادی و ارتباط آن با بحث ربا و نظر شهید مطهری گفت: بحث اساسی بحران ارتباط به نظام اقتصادی غرب و اساس آن ربا نیست، بلکه اساس آن زیاد ه خواهی و فزونی طلبی آمریکا در چاپ دلارهای بیش از نیاز بازار دنیا بوده است که نمی توانست همه دلارها را جذب کند.
عزتی افزود: اما در کنار این امر بحث ربا و بهره بانکی نیز دست به دست عوامل دیگر داده و نظام بانکی غرب را ضربه زد.
وی افزود: در 200 سال اخیر که نظریه پردازهای اقتصاد سرمایه داری نتوانستند، جایگاهی برای ربا در اقتصادهای متعادل و پایدار تعریف کنند، زیرا وقتی نظام پولی و بانکی با نظام تولید ارز، صادرات و واردات ارتباط پیدا می کند، تعادل اقتصاد کلان مطرح است که اگر نرخ بهره وارد این مجموعه شود، باعث عدم تعادل اقتصاد شده و سیستم کلی اقتصاد با بودن ربا هیچ گاه به تعادل نمی رسد.
این استاد اقتصاد افزود: آنچه چهره اقتصاد غرب امروز دچار آن شده کشورهایی مانند آمریکا اقتصاد مبتنی بر نرخ بهره دارند که درزمان های مختلف به خاطر عدم تعادل شوک هایی بر آن وارد می شود، لذا برخی از این بحرانها دو سه ساله و برخی نیز 10 تا 15 سال طول می کشد.
عزتی افزود: با وجود ربا تا زمانی که عوامل بیرونی به کمک اقتصادهای بحران زده نیایند، پایداری آن سست تر می شود و تعادل ربوی شکننده و ناپایدار ظاهر می شود.
وی افزود: بزرگترین اقتصاددان های غربی در مبحث اقتصاد کلان ربا و عدم تعادل را پذیرفته اند، اما راه حلی برای آن نیافتند، در حالی که اسلام قبل از آن گفته ربا وجود نداشته باشد و سود فعالیت های اقتصادی هیچ مشکلی ندارد.
این استاد اقتصاد افزود: بحران امروز نشان داد که بانکهایی که به صورت واحدی از قراردادهای اسلامی استفاده کرده اند، کمترین ضربه از بحران را دیده و هیچ بانک اسلامی ورشکسته نشده است و در تمام شاخص ها نسبت به بانکهای ربوی بهتر عمل کرده اند و این نشان می دهد بانکداری اسلامی ثبات بیشتری دارند و تعادل بدون ربا باثبات تر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: بحث های شهید مطهری مفصل است و نگاه او به انسان و جامعه و دولت بر مبنای فلسفی برای نظام اسلامی و اقتصاد اسلامی مطرح می شود که جایگاه انسان را در جهان بینی اسلامی خوب مطرح بیان می کند.
وی افزود: شهید مطهری معتقد است، در اسلام نه فرد محوری و نه جامعه و اشتراک محوری است ،یعنی اسلام نه لیبرالیسم و نه اشتراکی را به طور کامل می پذیرد، بلکه می گوید انسانها آزادند تا زمانی که به آزادی انسان دیگر لطمه نزنند و در عرصه اقتصاد نیز معتقد است، انسان آزاد است، اما تا جایی که به منافع دیگران ضربه نزد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: بحث مبنایی دیگر که شهید مطهری مطرح می کند، فلسفه اسلامی است که از اصلی ترین مبانی که تمام نظام اقتصاد بر آن مبتنی است، بحث عدالت هم در این بخش مطرح است که در سلسله علل احکام وجود دارد.
عزتی افزود: مفهوم عدالت در جامعه و نظام سازی اسلامی بسیار مهم است و احکامی که برای اداره جامعه صادر می شود، هر جا مغایر عدالت باشد، باطل تلقی می شود.
عزتی افزود: شهید مطهری معتقد است محور نظام اقتصاد اسلامی «عدالت» است و ربا و معاملات حرام با اصل بودن عدالت در تضاد است.
این استاد اقتصاد افزود: جایگاه اقتصاد در کل نظام اسلامی از نظر شهید مطهری این گونه مطرح می شود که دو هدف بزرگ شامل گسترش معنویت در جامعه و رشد و توسعه و بهبود وضع اقتصادی اجتماعی جامعه را مدنظر قرار می دهد و برای به نتیجه رسیدن مباحث خود محوریت را عدالت مطرح می کند.
عزتی در مورد عدالت و کرامت انسانی و حرمت ربا گفت: ظلمی که شهید مطهری از فلسفه های حرمت ربا می داند، باعث خدشه دار شدن عدالت و کرامت و گسترش فقر و اجحاف به مردم می شود و از نظر آن شهید بزرگ اصلی ترین فلسفه حرمت ربا نفی عدالت بیان شده است.