از این مرحله كه ما بگذریم، یك مرحله ی بالاتر و عالیتری است و آن تسلط بر اندیشه و قوه ی خیال است؛ یعنی الآن ما و شما كه اینجا نشسته ایم، روزها حركت می كنیم دنبال كار و كسب خودمان می رویم، این جور خیال می كنیم كه اندیشه ی ما دراختیار ماست و این ما خودمان هستیم كه حاكم هستیم و نمی دانیم آن كه بر ما فرمان می راند اندیشه است (اینجا مقصودم از اندیشه قوه ی خیال است) یعنی یك اندیشه های پراكنده ای بر ما حاكم است. شما در یك جلسه بنشینید، اگر توانستید ذهن خودتان را یك ساعت روی یك موضوع بالخصوص متمركز كنید به طوری كه قوه ی خیال از چنگال شما فرار نكند، آن وقت معلوم می شود كه شما بر اندیشه ی خودتان مسلط هستید.

نماز برای حضور قلب است. اصلاً حضور قلب یعنی چه؟ این مسئله ی حضور قلب خیلی تعبیر عجیبی است. حضور قلب یعنی دل حاضر باشد و غایب نباشد؛ یعنی تو وقتی نماز می خوانی و رویت به طرف قبله است، حاضر غایب كن، ببین دلت در نماز حاضر است یا غایب؟ شما در اول نماز دلتان را حاضر غایب می كنید و او حاضر می شود. دلتان هم می خواهد حاضر باشد. تا می گویید اللّه اكبر، بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ، `اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ ، یك وقت می بینید این شاگرد كلاس فرار كرده؛ شما درس را از اول تا آخر داده اید ولی خود شاگرد در كلاس نبوده است.

وقتی كه ما نماز می خوانیم و می گوییماَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ ، داریم به دل خودمان تفهیم می كنیم، به روح خودمان تلقین می كنیم. اما وقتی السلام علیكم و رحمة اللّه و بركاته گفتیم می بینیم این جسم ما، یعنی زبان ما، اعضا و جوارح ما، مشغول درس دادن به دل ما بوده است و شاگرد كلاس، این دل بوده است اما متأسفانه در اینجا وضع به گونه ای بوده كه ما درس را داده ایم، شاگرد، اول كلاس گفته حاضر و فرار كرده است و ما درس را داده ایم و هدر درس داده ایم.

به ما گفته اند حضور قلب، دل تو در نماز حاضر باشد و غایب نباشد. در این زمینه هم باز مطالب زیادی است؛ روایتی هست از علی بن موسی الرضا علیه السلام، حدیثی هست از رسول اكرم صلی الله علیه و آله، و از علما كسی كه بهتر از همه این مطلب را بیان كرده شیخ الرئیس بوعلی سیناست. در باب عبادت عارف می گوید: «و العبادة عند العارف ریاضةٌ ما لهممه و قواه المتخیلة و المتوهمة لیجرّها بالتعوید عن جناب الغرور الی جناب القدس» [1](این مضمون عین مضمون حدیث است، درسی است كه بوعلی از پیغمبر و ائمه گرفته است) می گوید آدم عارف كه عبادت می كند، یك آدم دانا و شناسا وقتی كه عبادت می كند، در عبادت بیش از هر چیزی به تمركز قوه ی خیال خودش اهمیت می دهد كه ذهن متوجه خدا بشود و قوه ی خیال همیشه حاضر باشد و از سر این كلاس فرار نكند.

---