متولد 355 و متوفاى 436. علامه حلّى او را «معلم شیعه امامیه» خوانده است. مردى جامع بوده است. هم ادیب بوده و هم متكلم و هم فقیه. آراء فقهى او مورد توجه فقهاست.
كتاب معروف او در فقه یكى كتاب انتصاراست و دیگر كتاب جمل العلم و العمل.او و برادرش «سید رضى» جامع نهج البلاغه نزد شیخ مفید سابق الذكر تحصیل كرده اند. (1)
- اختلافات سید مرتضی و شیخ مفید
سید بن طاووس در كتاب كشف المحجه مىگوید:قطب راوندى رسالهاى تالیف كرده است درباره اختلافات شیخ مفید و سید مرتضى و در آن 95 اختلاف میان این دو را و آن هم فقط در اصول اعتقادات برشمرده است.فراتر از این،وى در پایان این رساله مىگوید:اگر همه مسائلى را كه در آن اختلاف كردهاند استقصا كنم،كتابى مفصل مىشود.
جالب توجه است كه این دو دانشور شیعه كه ما میانشان هیچ اختلافى احساس نمىكنیم،حد اقل در 95 مسئله آن هم فقط در اصول عقاید با یكدیگر اختلاف داشتند.اما من گمان نمىكنم كه مطهرى و شریعتى در همه مسائل از اصول و فروع دین تا مسائل غیر دینى،با یكدیگر این اندازه اختلاف داشته باشند.شاهد این كه استاد مطهرى،در اعلامیهاى رسمى كه درباره شریعتى منتشر كرد،نوشت:او در هیچیك از مسائل اصولى اسلام از توحید گرفته تا نبوت و معاد و عدل و امامت،گرایش غیر اسلامى نداشته است. «5»
از شیخ مفید و سید مرتضى كه بگذریم و البته نمىتوان گذشت،به ابوذر و سلمان مىرسیم كه امام سجاد-ع -فرمود:و اللّه لو علم ابوذر ما فى قلب سلمان لقتله «6» یعنى به خدا سوگند كه اگر ابوذر مىفهمید كه در قلب سلمان چیست، او را مىكشت از این حدیث دانسته مىشود كه میان ابوذر و سلمان بسیار اختلاف بود.نیز این اختلافات چندان اساسى بود كه اگر ابوذرىدانست،وجود زنده سلمان را تحمل نمىكرد. باوجوداین،ما ابوذر و سلمان را دو مسلمان و دو شیعه و دو نفر از اصحاب خاص پیامبرمىدانیم و از هم جدا نمىكنیم.بارى،با وجود آن همه اختلافات میان شیخ مفید و سید مرتضى،قطببندى میان آنها درست نیست.از آن رو كه هر دو یك هدف را تعقیب مىكردند و یك مسیر را مىپیمودند.همچنین با وجود آن همه اختلاف میان ابوذر و سلمان،قطببندى میان ایشان صحیح نیست،زیرا این دو نیز آهنگ آن داشتند كه در پى پیامبر روند. (2)
در میان علماى شیعه، اولین شخصیت برجسته اى كه در علم اصول كتبى تألیف كرد و آراء او در علم اصول قرنها مورد بحث بود سیدمرتضى علَم الهدى بود سیدمرتضى كتب زیادى در علم اصول تألیف كرد. معروف ترین كتب او كتاب ذریعه است.سیدمرتضى برادر سیدرضى است كه جامع نهج البلاغه است. سیدمرتضى در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجرى مى زیسته است. وفاتش در سال 436 واقع شده است. سیدمرتضى شاگرد متكلم معروف شیعه شیخ مفید (متوفّا در سال 413) است و شیخ مفید شاگرد شیخ صدوق معروف به ابن بابویه (متوفّا در سال 381) است كه در شهر رى مدفون است. (3)
بوالعلاى معرّىِ معروف در جلسه اى كه با سید مرتضى علم الهدى براى اولین بار ملاقات كرد و شخصیت و عظمت او را دید، بعد كه از او سؤال كردند چه دیدى و كجا بودى و چگونه آدمى دیدى؟ شعر معروفى دارد، مى گوید:لوْ جِئْتَهُ لَرَاَیْتَ النّاسَ فى رَجُلٍوَ الدَّهْرَ فى ساعَةٍ وَ الْاَرْضَ فى دارٍاگر بیایى آنجا ببینى، تمام مردم را در یك فرد و تمام دهر و روزگار و ساعات را در یك لحظه و تمام زمین را در یك خانه منحصر مى بینى. (4)
ابن خلّكان، جلد سوم، صفحه 5 (شماره 416) این رباعى را به سید مرتضى علم الهدى (رحمه اللّٰه) نسبت مى دهد:بینى و بین عواذلىفى الحب اطراف الرماح ***انا خارجى فى الهوىلاحكم الاّ للملاح (5)
منبع :
- آشنایی با كلیات علوم اسلامی – فقه– فقهای شیعه
- مطهرى و شریعتى
- آشنایی با كلیات علوم اسلامی –اصول – تاریخچه مختصر
- اهداف روحانیت در مبارزات
- خوارج و عقیده امر به معروف و خروج و انقلاب
پیوند مرتبط :
- زنادقه و دهریین در اسلام