یكى دیگر از فقهاى بنام و معروف آن زمان كه معاصر با على بن بابویه قمى است بلكه اندكى بر او تقدم زمانى دارد «عیّاشى سمرقندى» صاحب تفسیر معروف است. او مردى جامع بوده است. گرچه شهرتش به تفسیر است او را از فقها شمرده اند. كتب زیادى در علوم مختلف و از آن جمله در فقه دارد. ابن الندیم در الفهرست مى گوید: «كتب او در خراسان رواج فراوان دارد. » در عین حال ما تاكنون ندیده ایم كه در فقه آراء او نقل شده باشد. شاید كتب فقهى او از بین رفته است.

عیاشى ابتدائاً سنى بود و بعد شیعه شد. ثروت فراوانى از پدر به او ارث رسید و او همه آنها را خرج جمع آورى و نسخه بردارى كتب و تعلیم و تعلم و تربیت شاگرد كرد.

بعضى جعفر بن قولویه را كه استاد شیخ مفید بوده است (در فقه) همدوره على بن بابویه و قهراً از فقهاى دوره غیبت صغرا شمرده اند و گفته اند كه جعفر بن قولویه شاگرد سعد بن عبد اللّٰه اشعرى معروف بوده است. ولى با توجه به اینكه او استاد شیخ مفید بوده است و در سال 367 و یا 368 درگذشته است نمى توان او را معاصر على بن بابویه و از علماى غیبت صغرا شمرد. آن كه از علماى غیبت صغراست پدرش محمد بن قولویه است (1)

تفسیر عیاشى

مؤلف این تفسیر محمد بن مسعود سمرقندى است. اول مذهب اهل تسنن داشت و بعد به تشیع گرایید. معاصر شیخ كلینى است. از پدرش سیصدهزار دینار به او ارث رسید، همه را صرف نسخ و مقابله و استنساخ و جمع كتاب كرد. خانه اش به شكل یك مدرسه درآمده بود؛ هركس به یك كار علمى گماشته شده بود و كار خود را انجام مى داد و هزینه ی همه را عیاشى تأمین مى كرد.

عیاشى علاوه بر تفسیر و حدیث و فقه، در طب و نجوم دستى داشته است. ابن الندیم درالفهرست از او یاد كرده و كتابهاى فراوانى از او نام برده و مدعى شده كه كتب عیاشى در خراسان رواج زیادى دارد. عیاشى ایرانى است ولى ظاهراً عرب نژاد است. ابن الندیم مى گوید: گفته شده كه تمیمى الاصل است. عیاشى از علماى قرن سوم هجرى محسوب مى شود. (2)

منبع :

آشنایی با كلیات علوم اسلامی – فقه– فقهای شیعه
قرائت و تفسیر