دنیا برای بشر نسبت به آخرت مرحله ی تهیّؤ و تكمیل و آمادگی است. دنیا نسبت
به آخرت نظیر دوره ی مدرسه و دانشگاه است برای یك جوان، دنیا حقیقتا مدرسه و
دار التربیه است.
در نهج البلاغه، بخش كلمات قصار، آمده است كه شخصی آمد خدمت
امیر المؤمنین علی (ع) و زبان به ذمّ دنیا گشود كه دنیا چنین است و دنیا چنان، دنیا
انسان را فریب می دهد، دنیا انسان را فاسد می كند، دنیا دغلباز و جنایتكار است، و از
این قبیل سخنان. این مرد شنیده بود كه بزرگان، دنیا را مذمّت می كنند، خیال كرده بود
مقصود از مذمّت دنیا مذمّت واقعیّت این جهان است، مقصود این است كه جهان
فی حدّ ذاته بد است، نمی دانست كه آنچه بد است دنیاپرستی است، آنچه بد است دید
كوتاه و خواست محدود است كه با انسان و سعادت انسان ناسازگار است. علی (ع)
به او فرمود: تو فریب دنیا می خوری، دنیا تو را فریب نمی دهد، تو بر دنیا جنایت وارد
آورده ای، دنیا بر تو جنایت نكرده است. . . تا آنجا كه فرمود: دنیا با كسی كه با صداقت
رفتار كند صدیق است و برای كسی كه آن را درك كند مایه ی عافیت است؛ دنیا معبد
دوستان خدا، مصلاّی فرشتگان خدا، فرودگاه وحی خدا، تجارتخانه ی اولیاء
خداست. . .
شیخ فرید الدین عطّار این داستان را به نظم آورده می گوید:
مجموعه آثار شهید مطهری . ج1، ص: 205
آن یكی در پیش شیر دادگر
ذمّ دنیا كرد بسیاری مگر
حیدرش گفتا كه دنیا نیست بد
بد تویی، زیرا كه دوری از خرد
هست دنیا بر مثال كشتزار
هم شب و هم روز باید كشت و كار
زان كه عزّ و دولت دین سر به سر
جمله از دنیا توان برد ای پسر
تخم امروزینه فردا بر دهد
ور نكاری «ای دریغا» بر دهد
گر ز دنیا بر نخواهی برد تو
زندگی نادیده خواهی مرد تو
دائماً در غصّه خواهی ماند باز
كار، سخت و مرد، سست و ره دراز
ناصر خسرو خطاب به جهان می گوید:
جهانا چه در خورد و بایسته ای
اگر چند با كس نپایسته ای
به ظاهر چو در دیده خس، ناخوشی
به باطن چو دو دیده بایسته ای
اگر بسته ای را گهی بشكنی
شكسته بسی نیز هم بسته ای
چو آلوده بیندت آلوده ای
و لیكن سوی شستگان، شسته ای
كسی كو تو را می نكوهش كند
بگویش: هنوزم ندانسته ای
ز من رسته ای تو اگر بخردی
چه بنكوهی آن را كزان رسته ای
به من بر، گذر داد ایزد تو را
تو در رهگذر، پست چه نشسته ای
ز بهر تو ایزد درختی بكشت
كه تو شاخی از بیخ او جسته ای
اگر كژ بر او رسته ای سوختی
وگر راست بر رسته ای رسته ای
بسوزد بلی، هر كسی چوب كژ
نپرسد كه بادام یا پسته ای
تو تیر خدایی سوی دشمنش
به تیرش چرا خویشتن خسته ای
قرآن كریم می فرماید:
اَلَّذِی خَلَقَ اَلْمَوْتَ وَ اَلْحَیاةَ لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً [1].
«خدا مرگ و زندگی را آفریده تا بیازماید كه كدامیك از شما درست كارترید. »
یعنی دنیا كه تلفیق و تركیبی از موت و حیات است آزمایشگاه نیكوكاری بشر
است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج1، ص: 206
باید توجه داشت كه «آزمایش» خدا برای نمایان ساختن استعدادها و قابلیّتها
است. نمایان ساختن یك استعداد همان رشد دادن و تكامل دادن آن است. این
آزمایش برای پرده برداشتن از رازهای موجود نیست؛ بلكه برای فعلیّت دادن به
استعدادهای نهفته چون راز است. در اینجا پرده برداشتن، به ایجاد كردن است.
آزمایش الهی، صفات انسانی را از نهانگاه قوّه و استعداد به صفحه ی فعلیّت و كمال
بیرون می آورد. آزمایش خدا تعیین وزن نیست، افزایش دادن وزن است.
با این توضیح روشن می گردد كه آیه ی یاد شده مبیّن همین حقیقت است كه دنیا،
پرورشگاه استعدادها و دار التربیه ی انسانهاست.