از آنچه گفتیم نكته ای عالی و مهم در توحید عبادتی به دست می آید. آن نكته این است كه در توسل و استشفاع به اولیاء خدا اول باید تحقیق كرد كه به كسی و از كسی باشد كه خداوند او را وسیله قرار داده است. قرآن كریم می فرماید:

یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ وَ اِبْتَغُوا إِلَیْهِ اَلْوَسِیلَةَ [1].

بطور كلی، توسل به وسائل و تسبّب به اسباب، با توجه به اینكه خداست كه سبب را آفریده است و خداست كه سبب را سبب قرار داده است و خداست كه از ما خواسته است از این وسائل و اسباب استفاده كنیم به هیچ وجه شرك نیست، بلكه عین توحید است. در این جهت، هیچ فرقی میان اسباب مادی و اسباب روحی، میان اسباب ظاهری و اسباب معنوی، میان اسباب دنیوی و اسباب اخروی نیست؛ منتهای امر، اسباب مادی را از روی تجربه و آزمایش علمی می توان شناخت و فهمید كه چه چیز سبب است؟ و اسباب معنوی را از طریق دین، یعنی از طریق وحی، و از طریق كتاب و سنّت باید كشف كرد.

ثانیا هنگامی كه انسان متوسل می شود یا استشفاع می كند باید توجهش به خدا، و از خدا به وسیله و شفیع باشد، زیرا چنانكه گفتیم شفاعت واقعی آن است كه مشفوع عنده، شفیع را برانگیخته است برای شفاعت، و چون خدا خواسته و رضایت داده است شفیع شفاعت می كند، بر خلاف شفاعت باطل كه توجه اصلی به شفیع است برای اینكه اثر بر روی مشفوع عنده بگذارد، لهذا مجرم در این وقت همه ی توجهش به شفیع است كه برود با قدرت و نفوذی كه در مشفوع عنده دارد او را راضی گرداند. پس اگر توجه اصیل به شفیع باشد و از ناحیه ی توجه به خدا پیدا نشده باشد شرك در عبادت خواهد بود.

فعل خدا، دارای نظام است. اگر كسی بخواهد اعتناء به نظام آفرینش نداشته باشد گمراه است. به همین جهت است كه خدای متعال گناهكاران را ارشاد فرموده است كه در خانه ی رسول اكرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) بروند و علاوه بر این كه خود طلب مغفرت می كنند، از آن بزرگوار بخواهند كه برای ایشان طلب مغفرت كند.

قرآن كریم می فرماید:

وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اَللّهَ وَ اِسْتَغْفَرَ لَهُمُ اَلرَّسُولُ لَوَجَدُوا اَللّهَ تَوّاباً رَحِیماً [2].

آری، به عمل صالح و تقوای فقط نمی توان تكیه كرد؛ همانطوری كه رسول اكرم (ص) در آخرین روزهای زندگی پاكشان فرمودند: «نجات دهنده ای نیست جز عمل و دیگر رحمت خدا» .

---