مقدمتاً باید به این نكته توجه كنیم كه برای نیل به سعادت، علاوه بر جریان اعمال و گامهایی كه خود انسان برمی دارد، یك جریان دیگری نیز همیشه در جهان است و آن جریان رحمت سابقه ی پروردگار است. در متون دینی آمده است:

یا من سبقت رحمته غضبه. حافظ در غزل معروف خود می گوید:

مقصود حافظ از «سابقه» ، سبقت رحمت پروردگار است، ممكن هم هست كه مقصود او چیز دیگر باشد كه در آیه ی كریمه ی: إِنَّ اَلَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا اَلْحُسْنی أُولئِكَ عَنْها مُبْعَدُونَ [1]بدان اشاره شده است.

به هر حال این واقعیتی است كه در نظام هستی، اصالت از آن رحمت و سعادت و رستگاری است و كفرها و فسقها و شرور، عارضی و غیر اصیل می باشند و همواره آنچه كه عارضی است به سبب جاذبه ی رحمت تا حدی كه ممكن است برطرف می گردد. وجود امدادهای غیبی و تأییدات رحمانی یكی از شواهد غلبه ی رحمت بر غضب است. مغفرت پروردگار و زایل ساختن عوارض گناه یكی دیگر از شواهد تسلّط رأفت و مهربانی او بر غضب و قهر می باشد.

---