از مطالب گذشته، تفاوتهایی كه بین نظام این جهان و نظام آن جهان است بدست آمد، اكنون ببینیم ارتباط این دو جهان در چیست؟ شك نیست كه بین دنیا و آخرت، ارتباط نیز برقرار است، ارتباطی بسیار شدید.

ارتباط دنیا و آخرت در این حدّ است كه مانند دو بخش از یك عمر، و دو فصل از یك سال اند؛ در یك فصل باید كاشت و در فصل دیگر باید درو كرد؛ بلكه اساساً یكی كشت است و دیگری محصول، یكی هسته است و دیگری میوه ی آن. بهشت و جهنّم آخرت در اینجا پدید می آیند.

در حدیث است:

انّ الجنّة قیعان، و انّ غراسها سبحان اللّه، و الحمد للّه، و لا اله الاّ اللّه، و اللّه اكبر، و لا حول و لا قوّة الاّ باللّه [1]. در حدیث دیگر است كه رسول اكرم (ص) فرمود:

در شب معراج وارد بهشت شدم، فرشتگانی دیدم كه بنّائی می كنند، خشتی از طلا و خشتی از نقره، و گاهی هم از كار كردن دست می كشند. به ایشان گفتم: چرا گاهی كار می كنید و گاهی از كار دست می كشید؟ پاسخ دادند: تا مصالح بنّائی برسد.

پرسیدم: مصالحی كه می خواهید چیست؟ گفتند: ذكر مؤمن كه در دنیا می گوید:

سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر. هر وقت بگوید ما می سازیم و هر وقت خودداری كند ما نیز خودداری می كنیم [2].

در حدیث دیگر آمده است كه رسول اكرم (ص) فرمودند:

یعنی همچنانكه با كارهای نیك این جهانتان، درختان بهشت را بوجود می آورید، با اعمال بد خویشتن نیز آتش جهنم را شعله ور می سازید و ممكن است این آتش، آنچه را كه حسنات شما ایجاد كرده اند نابود سازند.

در حدیث دیگر فرمود:

انّ الحسد لیأكل الایمان كما تأكل النّار الحطب [4]. معلوم می شود جهنّم نیز مانند بهشت صحرائی خالی است؛ آتشها و عذابها تجسّم همان گناهانی است كه به دست بشر روشن و فرستاده می شود؛ مار و كژدم و آب جوشان و خوراك زقّوم دوزخ، از ناپاكیها و پلیدیها خلق می شود، همانطوری كه حور و قصور و نعیم جاویدان بهشت از تقوا و كارهای نیك آفریده می شود. خدا در مورد دوزخیان می فرماید:

أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِیمٌ [5].

---