با توجه به اینكه شفاعت همان مغفرت الهی است كه وقتی به خداوند كه منبع و صاحب خیرها و رحمتهاست نسبت داده می شود با نام «مغفرت» خوانده می شود و هنگامی كه به وسائط و مجاری رحمت منسوب می گردد نام «شفاعت» به خود می گیرد، واضح می گردد كه هر شرطی برای شمول مغفرت هست برای شمول شفاعت نیز هست. از نظر عقلی شرط مغفرت چیزی جز قابلیتداشتن شخص برای آن نیست. اگر كسی از رحمت خدا محروم گردد صرفا به موجب قابل نبودن خود او است نه آنكه- معاذ اللّه- در رحمت خدا محدودیت و ضیقی باشد.

رحمت خدا همچون اعتبار بانكی یك بازرگان نیست كه محدود باشد. اعتبار رحمت الهی نامحدود است، ولی قابلها متفاوتند، ممكن است كسی بكلی فاقد قابلیت باشد و نتواند از رحمت خدا بهره ای بگیرد.

از نظر متون دینی این اندازه مسلّم است كه كفر به خدا و شرك، مانع مغفرت است.

قرآن كریم می فرماید:

إِنَّ اَللّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَكَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ یَشاءُ [1].

اگر ایمان از دست برود رابطه ی انسان با مغفرت یكباره بریده می شود و دیگر بهره برداری از این لطف عظیم امكان نخواهد داشت. زمانی كه بر دل آدمی مهر كفر زده شود مانند ظرف در بسته ای می گردد كه اگر در همه ی اقیانوسهای جهان فرو برده شود قطره ای آب به درون آن نخواهد رفت. وجود چنین فردی همچون شوره زاری می گردد كه آب رحمت حق در آن بجای گل، بوته های خار پدید می آورد.

اگر در شوره زار، گل نمی روید، از كمبود باران نیست؛ از قابل نبودن زمین است.

قرآن كریم سعه ی رحمت پروردگار را از زبان حاملین عرش چنین بیان می كند:

اَلَّذِینَ یَحْمِلُونَ اَلْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اِتَّبَعُوا سَبِیلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ اَلْجَحِیمِ [2].

از این آیه ی كریمه می توان هم نامحدود بودن رحمت خدا را فهمید، و هم شرط اساسی لیاقت برای استفاده از مغفرت را.

از آیات كریمه ی قرآن چنین استنباط می گردد كه ایمان به خدا شرط لازم و ضروری نیل به شفاعت و مغفرت است ولی شرط كافی نیست، هیچ كس هم نمی تواند جمیع شرایط را به صورت قطعی بیان كند، خدا خودش می داند و بس. در آیه ای كه مغفرت گناهانی دیگر غیر شرك را نوید می دهد قید «لمن یشاء» وجود دارد و در آیات شفاعت هم قید «وَ لا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ اِرْتَضی » [3](شفاعت نمی كنند مگر برای كسی كه خدا بپسندد) هست و این هر دو به یك معنی است؛ گویی قرآن نخواسته است كه همه ی شرایط شمول شفاعت را بطور صریح بیان كند، خواسته است قلوب را در میان خوف و رجاء نگهدارد. از اینجا می توان فهمید كه اشكالی كه می گوید عقیده به شفاعت موجب تجرّی است، ناوارد است.

---