فلاسفه ی اسلام، این مسأله را به شكلی دیگر بیان كرده اند اما نتیجه ای كه گرفته اند مآلاً با آنچه ما از آیات و روایات استنباط كردیم منطبق است. بو علی سینا می گوید:

به عبارت دیگر از نظر اسلامی و با دید فقهی، آنها مسلمان نیستند ولی از لحاظ حقیقت، مسلم می باشند، یعنی تسلیم حقیقتند و عناد با آن ندارند.

بوعلی پس از این تقسیم می گوید:

و استوسع رحمة اللّه. صدر المتألّهین در مباحث خیر و شرّ «اسفار» از جمله ی اشكالات آنجا این مطلب را ذكر می كند كه:

صدر المتألّهین در جواب این اشكال اشاره به سخن بوعلی می كند و می گوید:

صدر المتألّهین پس از این سخن چنین می گوید:

فلاهل الرّحمة و السّلامة غلبة فی النّشأتین. یكی از حكمای متأخّر- گویا مرحوم آقا محمد رضا قمشه ای- اشعار بدیعی در سعه ی رحمت پروردگار دارد؛ در آن اشعار عقیده ی حكما و بلكه سعه ی مشرب عرفا را منعكس می كند، می گوید:

آن خدای دان همه مقبول و ناقبول

من رحمة بدا و الی رحمة یؤل

بحث حكما بحث صغروی است نه كبروی. حكما در این باره بحث نمی كنند كه ملاك عمل نیك و ملاك مقبولیّت عمل چیست؛ بحث آنها درباره ی انسان است، درباره ی این است كه عملا اكثریّت انسانها، به تفاوت و به طور نسبی نیكند، نیك می مانند و نیك می میرند و نیك محشور می گردند.

حكما می خواهند بگویند هر چند مردمی كه توفیق قبول دین اسلام می یابند در اقلیتند ولی افرادی كه دارای اسلام فطری می باشند و با اسلام فطری محشور می گردند در اكثریّتند.

به عقیده ی طرفداران این مشرب، اینكه در قرآن كریم آمده است كه انبیا از كسانی شفاعت می كنند كه دین آنها را بپسندند، مقصود دین فطری است نه دین اكتسابی كه از روی قصور به آن نرسیده اند ولی عنادی هم با آن نورزیده اند.

---