دانشمندان تحت عنوان «اصالت فرد یا اجتماع» بحثی دارند كه آیا فرد، اصل است یا جامعه؟ گاهی از جنبه ی فلسفی بحث می شود و منظور این است كه آیا فرد، امر حقیقی است و جامعه امر اعتباری و انتزاعی؟ یا برعكس، جامعه امر حقیقی است و فرد، امر اعتباری و انتزاعی؟ البته در اینجا بالخصوص شقّ سوم هم قابل فرض است و آن اینكه هر دو اصیل و حقیقی باشند و به نظر ما این شق، تنها شقّ صحیح است؛ و گاهی از جنبه حقوقی و «فلسفه ی قانون» بحث می شود و منظور این است كه آیا هدف قانون باید «سعادت فرد» باشد یا «قدرت اجتماع» ؟ طرفداران اصالت فرد می گویند قانون گذار باید تا جایی كه ممكن است آسایش و رفاه و تنعّم و آزادی افراد را در نظر بگیرد، خوشبختی فرد در درجه ی اول اهمیت قرار دارد، نباید به بهانه ی مصالح جامعه، خوشی و سعادت افراد را سلب كرد مگر در جایی كه خطر اضمحلال و متلاشی شدن اجتماع در میان باشد؛ تنها در چنین موردی است كه مصلحت اجتماع را باید بر مصلحت فرد مقدّم داشت، زیرا اگر اجتماع متلاشی شود فرد هم قهراً از بین می رود، و در حقیقت اینجا نیز حال فرد و مصلحت او رعایت شده است. اما طرفداران اصالت اجتماع می گویند: آنچه در درجه ی اول اهمیت قرار دارد نیرومندی و سربلندی جامعه است، قانون گذاران و سیاستمداران باید نیرومندی و سربلندی و عزّت اجتماع را وجهه ی همّت خویش سازند. افتخارات فرد، آسایش و خوشی فرد، سعادت و نیكبختی فرد، آزادی فرد و هر چه كه مربوط به فرد است باید فدای جامعه گردد، جامعه باید سربلند گردد و لو آن كه همه ی افراد آن در رنج و بدبختی بسربرند.

برای مقایسه ی این دو سیستم فكری، بودجه ی دولتی كشور را در نظر می گیریم. اگر زمامداران كشور، اصالت فردی فكر كنند سعی خواهند كرد كه بودجه ی كشور خود را به برنامه هایی اختصاص دهند كه عهده دار آسایش افراد ملت و بهبود اقتصاد عموم مردم كشور گردد و لو آنكه آهنگ پیشرفت جامعه كند گردد؛ ولی اگر اصالت اجتماعی بیندیشند، به احتیاجات افراد توجه نكرده، سعی می كنند برنامه هایی طرح كنند كه هر چه بیشتر زمینه ی پیشرفت اجتماع را در آینده و موجبات سربلندی اجتماع را در میان سایر اجتماعها تأمین كند. برنامه های پرواز در فضا كه كشورهای مقتدر جهان دارند ناشی از این طرز تفكر است. چنانكه می دانیم این برنامه ها بر برنامه های بهداشتی، آموزش عمومی و تربیتی تقدّم یافته است. برای طرّاحان این برنامه ها مهم نیست كهافرادی از كشورشان در گرسنگی و بیماری و جهل و بی خبری بسربرند؛ آنچه مهم است سربلندی و افتخار كشورشان است. خرج این برنامه ها به قدری سنگین و كمرشكن است كه پشت مردم این كشورها را خم كرده است و با وجود اینكه آن دولتها بیش از پنجاه درصد ثروت دنیا را با لطائف الحیل می ربایند باز دچار كسر بودجه هستند.

مسأله این است كه اگر بودجه ی كلان، در یك برنامه ی اقتصادی یا بهداشتی یا فرهنگی كه به نفع عموم طرح شده است مصرف گردد ممكن است رفاه و آسایش و آزادی زیادی برای افراد ملت بوجود آورد، ولی اگر این بودجه، صرف همین برنامه ها گردد- در حالی كه همه ی افراد را له می كند- موجب افتخار و سیادت آن اجتماع می گردد.

طرفداران اصالت اجتماع می گویند: در درجه ی اول باید قدرت و افتخارات اجتماع را مورد اهمیت قرار داد؛ و طرفداران اصالت فرد می گویند: در درجه ی اول باید منافع و آسایشها و آزادیهای افراد مورد توجه قرار گیرد.

غرض از طرح این موضوع، توجه دادن به این نكته است كه حساب جزء غیر از حساب كلّ است. ممكن است چیزی كه برای جزء زیانمند و زشت است برای كل سودمند و زیبا باشد.