پاسخ اشكال «تناسب كیفر و گناه» به این صورت خلاصه می شود كه رعایت تناسب، بحثی است كه در مورد كیفرهای اجتماعی و قراردادی قابل طرح است. البته در اینگونه كیفرها، قانون گذار باید متناسب بودن كیفر را با جرم در نظر بگیرد؛ اما در كیفرهایی كه رابطه ی تكوینی با عمل دارد یعنی معلول واقعی و اثر حقیقی كردار است یا كیفری كه با گناه، رابطه ی عینیّت و وحدت دارد، یعنی در حقیقت خود عمل است، دیگر مجالی از برای بحث تناسب داشتن و نداشتن نیست.

برتراند راسل كه می گوید چگونه ممكن است خدایی باشد و ما را در برابر جرمهای بسیار كوچك، مجازاتهای بسیار بزرگ بكند این معنی را درك نمی كرده كه رابطه ی آخرت با دنیا از قبیل روابط قراردادی و اجتماعی نیست.

امثال راسل از معارف و حقایق اسلامی دور و بی خبرند، با الفبای معارف الهی هم آشنایی ندارند. آشنایی امثال راسل فقط با دنیای مسیحی است، از حكمت و فلسفه و عرفان اسلامی و از معارف بلند اسلامی كمترین آگاهی ندارند. راسل در نظر كسی كه اندك آشنایی با معارف اسلامی دارد، در فلسفه به مفهوم اسلامی و شرقی آن، یك كودك دبستانی هم بشمار نمی رود.

اسلام در دامن خود، مردان بزرگی را تربیت كرده است كه در وقتی كه در همین جهان بوده اند، با جهان آخرت آشنا شده اند و حقایقی را كه فوق تصور «راسل» هاست لمس كرده اند.

شاگردان مكتب قرآن، این حقیقت را نیك آموخته اند كه جزای آخرت عین كردار دنیاست، چیزی جدا از عمل نیست. مولوی اشعاری دارد كه این حقیقت را بیان می كند و از نظر موعظه و تذكر خود ما نیز نقل آنها مناسب است؛ می گوید:

* آفرین بر قرآن با این شاگردانش. اگر قرآن نمی بود، مولوی و حافظ و سنائی و عطّار و سعدی و امثال آنها بوجود نمی آمدند. استعداد ایرانی با نور اسلام شكفت و این افتخار، ایران را بس كه توانست معارف اسلام را بهتر از هر قوم دیگری دریافتكند. سخن خود را به اندرزهای زیبای سعدی در این زمینه پایان می دهیم: