سرنوشت! قضا و قدر! كلمه ای رعب آورتر و هراس انگیزتر از این دو كلمه، پرده ی گوش بشر را به حركت نیاورده است.

هیچ چیز به اندازه ی اینكه انسان آزادی خود را از دست رفته و خویشتن را مقهور و محكوم نیرومندتر از خود مشاهده كند و تسلّط مطلق و بی چون و چرای او را بر خود احساس كند، روح او را فشرده و افسرده نمی سازد.

می گویند بالاترین نعمتها آزادی است و تلخ ترین دردها و ناكامیها احساس مقهوریّت است؛ یعنی اینكه انسان، شخصیّت خود را لگدكوب شده و آزادی خود را به تاراج رفته ببیند و خود را در برابر دیگری مانند گوسفند در اختیار چوپان مشاهده كند و خواب و خوراك و موت و حیات خویش را در دست اقتدار او ببیند.

آن «تسلیم و رضا» كه از نبودن «چاره» و مقهور دیدن خود «در كف شیر نر خونخواره ای» پیدا شود، از هر آتشی برای روح آدمی گدازنده تر است.

این در صورتی است كه انسان خود را مقهور و محكوم انسانی دیگر زورمندتر یا حیوانی قوی پنجه تر از خود مشاهده كند. امّا اگر آن قدرت مسلّط یك قدرت نامرئی و مرموز باشد و تصوّر خلاصی از آن و تسلّط بر آن، تصوّر امر محال باشد چطور؟ مسلّما صد درجه بدتر. یكی از مسائلی كه توجّه بشر را همیشه به خود جلب كرده است این است كه آیا جریان كارهای جهان طبق یك برنامه و طرح قبلی غیر قابل تخلّف صورت می گیرد و قدرتی نامرئی، ولی بی نهایت مقتدر، به نام سرنوشت و قضا و قدر بر جمیع وقایع عالم حكمرانی می كند و آنچه در زمان حاضر در حال صورت گرفتن است و یا در آینده صورت خواهد گرفت در گذشته، معیّن و قطعی شده است و انسان مقهور و مجبور به دنیا می آید و از دنیا می رود؟ یا اصلا و ابدا چنین چیزی وجود ندارد و گذشته هیچ نوع تسلّطی بر حال و آینده ندارد و انسان كه یكی از موجودات این جهان است، حرّ و آزاد و مسلّط بر مقدّرات خویشتن است؟ یا فرض سوّمی در كار است و آن اینكه سرنوشت، در نهایت اقتدار بر سراسر وقایع جهان حكمرانی می كند و نفوذش بر سراسر هستی بدون استثناء گسترده است؛ در عین حال این نفوذ غیر قابل رقابت و مقاومت ناپذیر، كوچكترین لطمه ای به حرّیت و آزادی بشر نمی زند. اگر اینچنین است، چگونه می توان آن را توجیه كرد و توضیح داد؟ مسأله ی سرنوشت یا قضا و قدر از غامض ترین مسائل فلسفی است و به علل خاصّی، كه بعدا توضیح داده خواهد شد، از قرن اوّل هجری در میان مفكّرین اسلامی طرح شد. عقاید مختلفی كه در این زمینه ابراز شد، سبب صف بندیها و كشمكشها و پیدایش فرقه ها و گروههایی در جهان اسلام گردید. پیدایش عقاید گوناگون و فرقه های مختلف بر مبنای آن عقاید، در طول این چهارده قرن آثار شگرفی در جهان اسلام داشته است.