قوانین و نظاماتی كه بر جهان حكمفرما می باشند نیز غیر قابل تغییر و تبدیل اند.
موجودات طبیعت در تغییر و تبدیل اند، امّا نظامات طبیعت ثابت و لایتغیّرند. موجودات
طبیعت متغیّر و متكامل اند و در مسیرهای مختلف قرار می گیرند؛ گاهی به سر حدّ كمال
می رسند و گاهی متوقّف می شوند؛ گاه تند می روند و گاه كند. عوامل مختلف
سرنوشت آنها را تغییر می دهد. امّا نظامات طبیعت نه متغیّرند و نه متكامل؛ ثابت و
یكنواخت اند. قرآن كریم از این نظامات لا یتغیّر به «سنّت الهی» تعبیر می كند و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج1، ص: 400
می گوید:
سُنَّةَ اَللّهِ فِی اَلَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اَللّهِ تَبْدِیلاً [1].
سنّت الهی تغییرپذیر نیست؛ سنّت الهی قابل برگرداندن نیست.
مثلاً اینكه عاقبت با متّقیان و پاكان است و زمین از آن صالحان است، سنّت
لا یتغیّر الهی است:
وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِی اَلزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ اَلذِّكْرِ أَنَّ اَلْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ اَلصّالِحُونَ [2].
إِنَّ اَلْأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ اَلْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ [3].
اینكه تا مردمی با ابتكار خودشان در اوضاع و احوال خود تغییری ندهند،
خداوند اوضاع و احوال عمومی آنها را عوض نمی كند، سنّت لا یتغیّر الهی است:
إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ [4].
اینكه وضع حكومت مردمی با وضع روحیه و افكار و اخلاق و شایستگی آنها
بستگی دارد، سنّت تغییرناپذیر الهی است:
وَ كَذلِكَ نُوَلِّی بَعْضَ اَلظّالِمِینَ بَعْضاً [5].
اینكه اگر در میان قومی طبقه ای مترف پیدا شوند و فسق و فجور و شهوترانی و
تن پروری آغاز كنند منجر به هلاكت آن قوم می گردد، سنّت تغییرناپذیر الهی است:
وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْیَةً أَمَرْنا مُتْرَفِیها فَفَسَقُوا فِیها فَحَقَّ عَلَیْهَا اَلْقَوْلُ فَدَمَّرْناها
تَدْمِیراً [6].
مجموعه آثار شهید مطهری . ج1، ص: 401
اینكه اگر مردمی به ایمان مجهّز باشند و شایسته عمل كنند، در میدان تنازع بقا
گوی سبقت را خواهند ربود و خلافت زمین در اختیار آنها قرار خواهد گرفت، سنّت
قطعی و تغییرناپذیر الهی است:
وَعَدَ اَللّهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی اَلْأَرْضِ كَمَا
اِسْتَخْلَفَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ اَلَّذِی اِرْتَضی لَهُمْ [7].
اینكه عاقبت و نهایت ظلم و بیدادگری، ویرانی و تباهی و نابودی است، سنّت
تغییرناپذیر الهی است:
وَ تِلْكَ اَلْقُری أَهْلَكْناهُمْ لَمّا ظَلَمُوا وَ جَعَلْنا لِمَهْلِكِهِمْ مَوْعِداً [8].
الملك یبقی مع الكفر و لا یبقی مع الظّلم [9].