باز از جمله نمونه های نارسایی فلسفه ی غربی این است كه خیال كرده اند نظریّه ی ازلیّت مادّه با اعتقاد به خدا منافی است و حال آنكه هیچ ملازمه ای میان این نظریّه و انكار خداوند نیست، بلكه حكمای الهی معتقدند لازمه ی اعتقاد به خداوند، اعتقاد به ازلیّت و دوام فیّاضیّت او و دوام خالقیّت اوست كه مستلزم ازلیّت خلق است.

یكی از دانشمندان روسی در مقاله ای كه به فارسی در یكی از مجلّه ها در چند سال پیش ترجمه شده بود، نوشته بود كه أبو علی سینا در میان ماتریالیسم و ایده آلیسم در نوسان بوده است.

چرا این دانشمند درباره ی ابن سینا اینچنین اظهار نظر می كند و حال اینكه یكی از مشخّصات «ابن سینا» این است كه در آراء و عقاید خودش به یك روش رفته است و تذبذب و تناقض در گفته هایش یافت نمی شود. شاید حافظه ی نیرومند و فوق العاده اش كه هیچ گاه افكارش را فراموش نمی كرد، یكی از علل این ویژگی است.

این دانشمند روسی چون دیده است ابن سینا از طرفی قائل به ازلیّت مادّه است و برای زمان ابتدا قائل نبوده است، فكر كرده پس او ماتریالیست است. و از طرف دیگر دیده است كه از خدا و آفرینش و علّت نخستین دم می زند، با خود فكر كرده كه بو علی به اصطلاح ایده آلیست است؛ پس بو علی در میان دو قطب ماتریالیسم و ایده آلیسم در نوسان بوده و عقیده ی ثابتی در این زمینه نداشته است! آن دانشمند روسی از این جهت درباره ی بو علی اینچنین اندیشیده كه نظریّه ی ازلیّت مادّه را با مخلوق بودن آن و مخلوق بودن همه ی جهان منافی دانسته است، و حال آنكه در منطق ابن سینا كه مسأله ی «مناط نیازمندی به علّت» را بررسی كرده است و مناط نیازمندی به علّت را «امكان ذاتی» تشخیص داده نه حدوث، هیچ گونه تناقضی میان این دو وجود ندارد. قبلا مسأله ی «مناط نیازمندی به علّت» را كه از مهمترین مسائل فلسفی است و تنها در فلسفه ی اسلامی آن مسأله طرح شده است، طرح كردیم و روشن كردیم كه لازمه ی معلولیّت و مخلوقیّت، «حدوث زمانی» نیست. مانعی نیست كه یك موجود، وجود ازلی و ابدی داشته باشد و در عین حال وجودش «از غیر» باشد. درباره ی این مسأله بازهم سخن خواهیم گفت.