هر قضاوت و اظهار نظری مقداری معیّن مدارك لازم دارد و تا مدارك به قدر كافی در یك مسأله جمع نشود هر گونه اظهار نظر، شتابزدگی و موجب لغزش اندیشه است.

قرآن كریم مكرّر به اندك بودن سرمایه ی علمی بشر و كافی نبودنش برای برخی قضاوتهای بزرگ اشاره می كند و اظهار جزم را دور از احتیاط تلقّی می نماید. مثلا می فرماید:

وَ ما أُوتِیتُمْ مِنَ اَلْعِلْمِ إِلاّ قَلِیلاً [1].

آن مقدار علم و اطّلاعی كه به شما رسیده اندك است و برای قضاوت كافی نیست.

امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند در قرآن بندگان خویش را با دو آیه اختصاص داد و تأدیب فرمود: یكی اینكه تا به چیزی علم پیدا نكرده اند تصدیق نكنند (شتابزدگی در تصدیق) و دیگر اینكه تا به چیزی علم پیدا نكرده اند، تا به مرحله ی علم و یقین نرسیده اند، ردّ و نفی نكنند (شتابزدگی در انكار) . خداوند در یك آیه فرمود:

أَ لَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِمْ مِیثاقُ اَلْكِتابِ أَنْ لا یَقُولُوا عَلَی اَللّهِ إِلاَّ اَلْحَقَّ [2].

آیا از آنها در كتاب (كتاب فطرت یا كتابهای آسمانی) پیمان گرفته نشده كه جز آنچه حقّ است (حق بودنش محرز است) به خداوند نسبت ندهند؟ در آیه ی دیگر فرمود:

بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ [3].

انكار كردند و تكذیب كردند چیزی را كه به علم آن احاطه نداشتند (نمی شناختند) [4].

---