خداوند متعال مثل و مانند و شریك ندارد. اساسا محال است كه خداوند مثل و مانند داشته باشد و در نتیجه به جای یك خدا، دو خدا یا بیشتر داشته باشیم، زیرا دو تا و سه تا و یا بیشتر بودن، از خواصّ مخصوص موجودات محدود نسبی است، درباره ی موجود نامحدود و مطلق، تعدّد و كثرت معنی ندارد.

مثلا ما می توانیم یك فرزند داشته باشیم و هم می توانیم دو فرزند یا بیشتر داشته باشیم، زیرا فرزند و یا دوست، هر كدام یك موجود محدود است و موجود محدود می تواند در مرتبه ی خود مثل و مانندی داشته باشد و در نتیجه تعدّد و كثرت بپذیرد، امّا موجود نامحدود، تعدّدپذیر نیست. مثال ذیل هر چند از یك نظر كافی نیست ولی برای توضیح مطلب مفید است.

درباره ی ابعاد جهان مادّی و محسوس، یعنی جهان اجسام كه مشهود و ملموس ماست، دانشمندان دو گونه نظر داده اند: برخی مدّعی هستند كه ابعاد جهان محدود است، یعنی این جهان محسوس به جایی می رسد كه در آنجا دیگر تمام می شود، ولی برخی دیگر مدّعی هستند كه ابعاد جهان مادّی، نامحدود است و از هیچ طرف پایان نمی پذیرد، جهان مادّه، اوّل و آخر و وسط ندارد. اگر ما جهان مادّه و جسم را محدود بدانیم یك پرسش برای ما مطرح می شود و آن اینكه: آیا جهان، مادّی جسمانی «یك» است یا بیشتر؟ ولی اگر جهان نامحدود باشد، دیگر فرض جهان جسمانی دیگر غیر این جهان نامعقول است، هر چه را كه جهان دیگر فرض كنیم عین این جهان یا جزئی از این جهان است.

این مثال مربوط است به جهان اجسام و وجودهای جسمانی كه محدود و مشروط و مخلوق آفریده شده اند و هیچ كدام واقعیّتشان واقعیّت مطلق و مستقل و قائم بالذّات نیست. جهان مادّی در عین اینكه از نظر ابعاد نامحدود است از نظر واقعیّت محدود است، و چون بنا به فرض از نظر ابعاد نامحدود است دوم برایش فرض نمی شود.

خداوند متعال وجود نامحدود و واقعیّت مطلق است و بر همه ی اشیاء احاطه دارد و هیچ مكان و زمانی از او خالی نیست و از رگ گردن ما به ما نزدیكتر است، پس محال است كه مثل و مانندی داشته باشد، بلكه مثل و مانند برایش فرض هم نمی شود.

بعلاوه ما آثار عنایت و تدبیر و حكمت او را در همه ی موجودات می بینیم و در سراسر جهان یك اراده ی واحد و مشیّت واحد و نظم واحد مشاهده می كنیم و این خود نشان می دهد كه جهان ما «یك كانونی» است نه «دو كانونی» و «چند كانونی» .

گذشته از اینها اگر دو خدا و یا بیشتر می بود، الزاما دو اراده و دو مشیّت و یا بیشتر دخالت داشت و همه ی آن مشیّتها به نسبت واحد در كارها مؤثّر می بود و هر موجودی كه می بایست موجود شود باید در آن واحد دو موجود باشد تا بتواند به دو كانون منتسب باشد و باز هر یك از آن دو موجود نیز به نوبه ی خود دو موجود باشند و در نتیجه هیچ موجودی پدید نیاید و جهان نیست و نابود باشد. این است كه قرآن كریم می گوید:

لَوْ كانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اَللّهُ لَفَسَدَتا [1].

اگر خدایان متعدّد غیر از ذات احدیّت وجود می داشت آسمان و زمین تباه شده بودند.

---