جهان شناسی فلسفی هر چند دقّت و مشخّص بودن جهان بینی علمی را ندارد، در عوض از آن نظر كه متّكی به یك سلسله «اصول» است و آن «اصول» اوّلاً بدیهی هستند و از ارزش نظری مطلق برخوردارند و ثانیاً عام و در برگیرنده اند و به اصطلاح از احكام موجود بما هو موجودند و ثالثاً ثابت و غیر قابل تغییرند، طبعاً اقناع كننده ی ذهن و قابل اعتماد و در برگیرنده و نامحدود است.

جهان شناسی فلسفی، بر عكس جهان شناسی علمی كه مانند نور افكنی در یك ظلمت یلدایی است، مانند نور سپیده دم است كه فراگیرنده است و كران تا كران را می گیرد هر چند نیمه روشن و نیمه تاریك است. ذرّه بینیها كه در پرتو نور افكن قوی میسّر است، در پرتو سپیده دم میسّر نیست.

جهان شناسی فلسفی پاسخگویی به همه ی آن مسائلی است كه جهان را در كلّ خود مشخّص می كند، قیافه و چهره ی جهان را می نمایاند و اركان و پایه های ایدئولوژی انسان را استوار می سازد یا از بیخ و بن ویران می نماید.

جهان شناسی علمی و جهان شناسی فلسفی هر دو مقدّمه ی عمل است؛ ولی به دو صورت مختلف. جهان بینی علمی به این صورت مقدّمه ی عمل است كه به انسان قدرت و توانایی می بخشد كه در طبیعت تصرّف نماید و آن را در جهت دلخواه خود به خدمت بگیرد؛ امّا جهان بینی فلسفی به این صورت مؤثّر در عمل است كه نگرش او را به هستی شكل خاص می بخشد، به او ایده می دهد یا ایده ی او را از او می گیرد، طرز برخورد و عكس العمل او را در برابر جهان تحت تأثیر قرار می دهد، موضع او را در برابر جهان و جامعه معیّن می كند، به حیات و زندگی اش معنی خاص می دهد و یا بكلّی آن را بی معنی می سازد و خود او را به پوچی و هیچی می كشاند.

اینكه فلسفه ی مستقل از علم داریم یا نداریم، آن فلسفه بر چه اصولی متّكی است، معیار درستی و نادرستی به طور كلّی چیست، مسائلی است كه در جای دیگر درباره ی آنها سخن گفته ایم.