البتّه ممكن است كسی خیال كند كه حیات و زندگی جزء خاصیّتهای مادّه است و كمال زائد بر كمال مادّه نیست.

جواب این مطلب نیازمند بحث علمی عمیقی است. آنچه كه عجالتاً مناسب است گفته شود این است كه ما این مقدار می توانیم درك كنیم كه هیچ عنصر مادّی به تنهایی دارای حیات و زندگی نیست و خاصیّت حیاتی و زندگی ندارد. وقتی كه دو عنصر یا بیشتر با هم تركیب می شوند حدّ اكثر این است كه هر عنصری از آنچه خود دارد به دیگری هم می دهد، امّا چیزی را كه خود ندارد نمی تواند به دیگری بدهد. در نتیجه ی فعل و انفعال چند عنصر در یكدیگر حدّ اكثر این است كه همگی دارای یك خاصیّت عمومی می شوند كه خارج از خاصیّت هر یك نیست، و به اصطلاح یك كیفیّت متوسّط پیدا می شود. همان طوری كه دانشمندان- و بالاخص دانشمندان جدید- تحقیق كرده اند، حیات با خواصّ عجیب خود هیچ گونه شباهتی با خواصّ مادّه ندارد.

یكی از دانشمندان جدید می گوید:

حیات و زندگی، حاكم و قاهر بر مادّه است نه تابع و محكوم خاصیّت مادّه.

باز به قول همان دانشمند:

امروز دانشمندان عموماً گواهی می دهند بر اینكه جوهر حیات اگر از لحاظ قالب و حدّ، تابع ظرف مادّه است، از بسیاری از جهات قاهر و غالب و حاكم بر مادّه است؛ این طور نیست كه صد در صد تابع مادّه باشد و خاصیّتی از خاصیّتهای او به شمار رود.

حیات و زندگی از خود تجلّیاتی دارد كه مادّه بكلّی فاقد آنهاست. همین كه زندگی پیدا شد انواع جنبشها و حركتها پیدا می شود كه در سابق نبود؛ طرّاحی و نقشه كشی پیدا می شود، مهندسی پیدا می شود، زیبایی پیدا می شود، شعور و ادراك پیدا می شود، شوق و ذوق و عشق و حال پیدا می شود، نقشه و تدبیر پیدا می شود؛ چیزهایی پیدا می شود كه در مادّه ی بی روح نمونه ی آنها به هیچ نحو وجود ندارد. همه ی عالم مرآت جمال و كمال باری تعالی است. همان مادّه ی بی روح هم به اندازه ی حظّ وجودی خود آینه ای است از قدرت لا یزال حق.

ولی به همان درجه كه حیات و زندگی از مادّه كامل تر است، شهادت و حكایت حیات هم از خالق علیم حكیم بیشتر و رساتر از مادّه است.