گفته های گذشته روشن كرد كه بلوغ عقلی و علمی بشر و طلوع دوره ی توانایی وی بر دریافت حقایق كلّیّه ی معارف و قوانین الهی و بر حفظ مواریث دینی و مبارزه با تحریفها و بدعتها، دعوت و تبلیغ و اشاعه ی دین، زمینه ی اصلی پایان یافتن پیامبری است. قسمت عمده ی وظایفی كه در دوره ی كودكی بشر اجباراً «وحی» انجام می داده است، در دوره ی رشد و بلوغ عقل و علم، نیروی علمی و عقلی انجام می دهد و «علما وارث انبیاء» می گردند.

با اینكه اسلام بر خلاف سنّت رایج مذهب، هیچ گونه امتیازی برای علمای امّت كه منجر به نوعی امتیاز طبقاتی بشود قائل نشده است، ایفای بزرگترین نقشهای دینی را بر عهده ی آنان گذاشته است. در هیچ دینی به اندازه ی اسلام علمای امّت نقش اصیل و مؤثّری نداشته اند و این از خصیصه ی خاتمیّت این دین ناشی می شود.

اوّلین پستی كه در دوره ی خاتمیّت از پیامبران به عالمان انتقال می یابد پست دعوت و تبلیغ و ارشاد و مبارزه با تحریفها و بدعتهاست.

توده ی بشر در همه ی دوره ها نیازمند به دعوت و ارشاد است. قرآن با كمال صراحت این وظیفه را بر عهده ی گروهی از خود امّت می گذارد:

همچنین عللی كه منجر به تحریف و بدعت می شود همه وقت بوده است و خواهد بود، و باز علمای امّت هستند كه وظیفه دار مبارزه با تحریفها و بدعتها می باشند.

رسول اكرم فرمود:

آن چیزی كه این مبارزه را ممكن و كار آن را آسان می كند محفوظ ماندن معیار و مقیاس اصلی یعنی قرآن است. رسول اكرم مخصوصاً تأكید كرده است كه برای صحّت و سقم چیزهایی كه از زبان او نقل می شود از مقیاس قرآن استفاده كنند.

نگهداری متون اصلی از دستبرد حوادث، استنباط فروع از اصول و تطبیق كلّیّات بر جزئیّات، طرح و اكتشاف مسائل جدید كه هر عصری با خود می آورد، جلوگیری از گرایشهای یكجانبه، مبارزه با جمود بر شكلها و ظاهرها و عادتها، تفكیك احكام اصلی و ثابت و مادر از مقرّرات فرعی و نتیجه، تشخیص اهمّ و مهم و ترجیح اهمّ، تعیین حدود اختیارات حكومت در وضع قوانین موقّت، و بالأخره تنظیم «برنامه» های متناسب با احتیاجات روز از اهمّ وظایف علمای امّت در دوره ی خاتمیّت است.

علمای امّت اسلامیّه بر حسب وظیفه و مسئولیّتی كه دارند عالم ترین مردم به زمان خویش خواهند بود، زیرا تشخیص مقتضیات واقعی زمان از مقتضیات انحرافات اخلاقی و انحطاطات روحی انسانها، بدون آشنایی با روح زمان و عوامل دست اندر كار ساختمان زمان و جهت سیر آن عوامل، امكان پذیر نمی باشد.

---