اوّلین پرسشی كه اندیشه ی ختم نبوّت به وجود می آورد، درباره ی رابطه ی انسان با جهان غیب است. چطور می شود كه انسان اوّلیّه با همه ی بدویّت و بساطت، از طریق وحی و الهام با جهان غیب ارتباط پیدا كرده و دروازه های آسمان به روی او باز بوده است، امّا بشر پیشرفته ی كمال یافته ی بعدی از این موهبت محروم و درهای آسمان به رویش بسته شده است؟ آیا واقعاً استعدادهای معنوی و روحی بشر كاهش یافته و بشریّت از این نظر تنزّل كرده است؟ این شبهه از این پندار پدید آمده كه ارتباط و اتّصال معنوی با غیب مخصوص پیامبران است و لازمه ی انقطاع نبوّت بریده شدن هر گونه رابطه ی معنوی و روحانی میان جهان غیب و جهان انسان است.

امّا این پندار، سخت بی اساس است. قرآن كریم نیز ملازمه ای میان اتّصال با غیب و ملكوت و میان مقام نبوّت قائل نیست، همچنانكه خرق عادت را به تنهایی دلیل بر پیامبری نمی شناسد. قرآن كریم افرادی را یاد می كند كه از زندگی معنوی نیرومندی برخوردار بوده اند، با فرشتگان همسخن بوده و امور خارق العاده از آنها سر می زده بدون آنكه «نبی» بوده باشند. بهترین مثال، مریم دختر عمران مادر عیسی مسیح است كه قرآن داستانهای حیرت انگیزی از او نقل كرده است. قرآن درباره ی مادر موسی نیز می گوید:

چنانكه می دانیم نه مادر عیسی پیامبر است و نه مادر موسی.

حقیقت این است كه اتّصال به غیب و شهود حقایق ملكوتی، شنیدن سروش غیبی و بالأخره «خبر شدن» از غیب، نبوّت نیست؛ نبوّت «خبر بازآوردن» است و نه «هر كه او را خبر شد، خبر بازآورد» . قرآن باب اشراق و الهام را بر روی همه ی كسانی كه باطن خویش را پاك كنند بازمی داند:

برای اینكه نمونه ای از زندگی معنوی و عرفانی از نظر منطق اسلام به دست داده باشیم كافی است گوشه ای از یكی از خطب نهج البلاغه را ذكر كنیم. در خطبه ی 220 نهج البلاغه چنین آمده است:

از پیغمبر اكرم روایت است:

از نظر شیعیان كه به مقام امامت و ولایت باطنی ائمّه ی اطهار (علیهم السّلام) قائل اند بدون آنكه آنها را نبیّ بدانند، مطلب كاملاً حل شده است. عرفای اسلامی در قالب اصطلاحات عرفانی مراتب سیر و سلوك معنوی را به چهار مرحله تقسیم كرده اند، ما به خاطر پرهیز از اطاله ی كلام فقط به دو مرحله از آن اشاره می كنیم:

الف. سفر از خلق به حق ب. سفر از حق به خلق سفر از خلق به حق مخصوص پیامبران نیست، بلكه پیامبران مبعوث شده اند كه بشر را در این سفر مدد نمایند. آنچه مخصوص پیامبران است سفر از حق به خلق است؛ یعنی مأموریّت برای ارشاد و هدایت و دستگیری خلق. پیامبری بازگشت به كثرت است برای سوق دادن به وحدت.

صدر المتألّهین در صفحه ی 13 مفاتیح الغیب می گوید:

در این زمینه سخنان زیادی گفته شده كه نقل آنها موجب اطاله ی كلام است. در میان دانشمندان عصر ما اقبال لاهوری سخن لطیفی در این موضوع دارد. اقبال در فرق میان نبی و عارف (و به قول خود او مرد باطنی) چنین می گوید:

پس انقطاع نبوّت به معنی انقطاع مأموریّت الهی است برای ارشاد و هدایت، نه انقطاع فیض معنوی نسبت به سائرین و سالكین الی اللّه. بسیار اشتباه است اگر گمان كنیم اسلام با اعلام ختم نبوّت منكر زندگی معنوی شده است.

---