«در ثبوت و تحقّق صراط ولایت كه در وی انسان مراتب كمال باطنی خود را طی كرده و در موقف قرب الهی جایگزین می شود، تردیدی نیست؛ زیرا ظواهر دینی بدون یك واقعیّت باطنی تصوّر ندارد و دستگاه آفرینش كه برای انسان ظواهر دینی (مقرّرات عملی و اخلاقی و اجتماعی) را تهیّه نموده و وی را به سوی او دعوت كرده است، ضرورتاً این واقعیّت باطنی را كه نسبت به ظواهر دینی به منزله ی روح است آماده خواهد ساخت و دلیلی كه دلالت بر ثبوت و دوام نبوّت (شرایع و احكام) در عالم انسانی كرده و سازمان مقرّرات دینی را بپا نگه می دارد، دلالت بر ثبوت و دوام و فعلیّت سازمان ولایت می كند. و چگونه متصوّر است كه مرتبه ای از مراتب توحید و یا حكمی از احكام دین، امر (فرمان) زنده ای بالفعل داشته باشد در حالی كه واقعیّت باطنی كه در بردارد در وجود نباشد و یا رابطه ی عالم انسانی با آن مرتبه مقطوع بوده باشد. كسی كه حامل درجات قرب و امیر قافله ی اهل ولایت بوده و رابطه ی انسانیّت را با این واقعیّت حفظ می كند در لسان قرآن [1] «امام» نامیده می شود. امام یعنی كسی كه از جانب حقّ سبحانه برای پیشروی صراط ولایت اختیار شده و زمام هدایت معنوی را در دست گرفته. ولایت كه به قلوب بندگان می تابد، اشعّه و خطوط نوری هستند از كانون نوری كه پیش اوست، و موهبتهای متفرّقه، جویهایی هستند متّصل به دریای بیكرانی كه نزد وی می باشد. » [2]

در اصول كافی(باب «إنّ الائمّة نور اللّه» ) از ابو خالد كابلی روایت می كند كه گفت از امام باقر (علیه السّلام) از این آیه سؤال كردم:

فَآمِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اَلنُّورِ اَلَّذِی أَنْزَلْنا [3].

به خدا و فرستاده اش و نوری كه فرود آورده ایم ایمان آورید.

امام ضمن توضیح معنای این آیه فرمود:

و اللّه یا ابا خالد لنور الامام فی قلوب المؤمنین انور من الشّمس المضیئة بالنّهار.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 296

به خدا سوگند- ای ابا خالد! - كه نور امام در دل مردم با ایمان كه تحت نفوذ و سیطره ی معنوی او هستند از نور خورشید در روز روشن تر است.

مقصود این است كه محدود كردن هدف و مقصد و ظاهر و باطن دستورهای دینی به آثاری كه از نظر زندگی مترتّب می شود، و قرب الهی را كه نتیجه ی مستقیم انجام صحیح این اعمال است یك امر اعتباری و مجازی از قبیل تقرّب به ارباب زر و زور در دنیا تلقّی كردن بدون آنكه نقش مؤثّری در حیات معنوی و واقعی انسان داشته باشد و او را واقعاً در نردبان وجود بالا ببرد، اشتباه بزرگی است. افرادی كه مراتب قرب را واقعاً طی كرده و به عالی ترین درجات آن نائل گشته یعنی واقعاً به كانون هستی نزدیك شده اند، طبعاً از مزایای آن بهره مند شده اند و همانها هستند كه احاطه بر عالم انسانی دارند و ارواح و ضمائر دیگران را تحت تسلّط می گیرند و شهید بر اعمال دیگران اند.

اساساً هر موجودی كه قدمی در راه كمال مقدّر خویش پیش رود و مرحله ای از مراحل كمالات خود را طی كند، راه قرب به حق را می پیماید. انسان نیز یكی از موجودات عالم است و راه كمالش تنها این نیست كه به اصطلاح در آنچه امروز «تمدّن» نامیده می شود- یعنی یك سلسله علوم و فنون كه برای بهبود این زندگی مؤثّر و مفید است و یك سلسله آداب و مراسم كه لازمه ی بهتر زیستن اجتماعی است- پیشرفت حاصل كند. اگر انسان را تنها در این سطح در نظر بگیریم مطلب همین است، ولی انسان راهی و بعدی دیگر دارد كه از طریق تهذیب نفس و با آشنایی آخرین هدف یعنی ذات اقدس احدیّت حاصل می گردد.

[1] . رجوع شود به تفسیر المیزان آیه ی «وَ إِذِ اِبْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُكَ لِلنّاسِ إِماماً» (بقره/124) كه به زیباترین وجهی این مطلب بیان شده است.

[2] . نشریّه ی سالانه ی مكتب تشیّع، شماره ی 2.

[3] . تغابن/8.