گفتیم موضوعاتی كه در فلسفه روی آنها بحث می شود- یعنی همه ی فلسفه های جهان در اطراف آنها بحث می كنند- خدا، جهان و انسان است. حال بعضی فلسفه ها بیشتر راجع به خدا بحث كرده اند، بعضی بیشتر راجع به جهان بحث كرده اند و بعضی بیشتر راجع به انسان.

انسان در میان اجزاء جهان چه امتیازی دارد كه می گوییم «جهان» و «انسان» .

مگر انسان جزء جهان نیست؟ بله، انسان جزء جهان است ولی این جزء با همه ی جزءهای دیگر تفاوتهایی دارد- یا بگوییم پیچیدگیهایی دارد- كه از همه ی اجزاء دیگر جهان بیشتر نیازمند به تفسیر و توجیه است. یك فلز هم یك شی ء است. آهن و پولاد و طلا و نقره و گیاه هم از اجزاء جهان هستند ولی اینها این قدر نیازمند به تفسیر و توجیه نیستند كه لازم باشد یك سلسله فرضیّات، نظریّات و طرحها برای شناخت آنها به كار برده شود. لهذا الآن هم مدّعی هستند كه انسان ناشناخته ترین موجودات جهان است.

كتابی است از الكسیس كارل به نام انسان موجود ناشناخته (الانسان ذلك المجهول).

اسم خوبی است. تعجّب است كه با اینكه انسان خودش عامل شناخت اشیاء دیگر است و اشیاء بسیار بسیار دور از خود را شناخته است و احیاناً مدّعی است كه مجهولی در مورد آنها ندارد، در مورد نزدیكترین موجودات به خودش- كه خود همان عامل شناسایی یعنی انسان باشد- مجهولات زیادی دارد.

یكی از مجهولات در مورد انسان همین مسأله ی فطریّات [1] انسان است كه در دو قسمت است: یكی در ناحیه ی شناختها، دركها، دریافتها، و دیگر در ناحیه ی خواستها و میلها.

[1] . اگر هم دلتان می خواهد، مثل بعضی از روانشناسها كلمه ی «غرائز» را به كار ببرید.