در این جهت تردیدی نیست كه قرآن كریم خالق و آفریننده ی هر چیزی را خدا می داند. همان طوری كه خدا را مبدأ حیات می داند و می گوید حیات به دست خداست، او را مبدأ و منشأ موت (همان كه ما او را بدی می دانیم) هم می داند «یُحْیِی وَ

مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 319

یُمِیتُ» [1]، نه اینكه خداوند زنده می كند، یك چیز دیگری هست كه دیگر مربوط به خدا نیست و او می میراند. یا مثلا: «وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَ أَبْكی ، `وَ أَنَّهُ هُوَ أَماتَ وَ أَحْیا» [2] اوست كه می خنداند یا موجبات سرور را فراهم می كند و هم اوست كه می گریاند یا موجبات گریه و ناراحتی را به وجود می آورد. «اَلَّذِی خَلَقَ اَلْمَوْتَ وَ اَلْحَیاةَ لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» [3] خدایی كه هم مرگ را آفرید و هم زندگی را آفرید. «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ اَلْخَوْفِ وَ اَلْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ اَلْأَمْوالِ وَ اَلْأَنْفُسِ وَ اَلثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ اَلصّابِرِینَ» [4] شما را تحت آزمایش قرار می دهیم به نقصها و كمبودهایی در ناحیه ی مال یا در ناحیه ی جان به انواع مختلف.

در این جهت بحثی نیست. بله، یك مطلب هست كه در عین حال قرآن كریم بین استناد خوبیها به خداوند تبارك و تعالی با استناد بدیها یك فرقی می گذارد كه آن فرق را توضیح خواهیم داد.

آیه ی اوّل سوره ی انعام این است:

«اَلْحَمْدُ لِلّهِ اَلَّذِی خَلَقَ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضَ وَ جَعَلَ اَلظُّلُماتِ وَ اَلنُّورَ» .

سپاس خدایی را كه آفریننده ی آسمانها و زمین است و قرار دهنده ی نور و ظلمت.

این «و قرار دهنده ی نور و ظلمت» معلوم است كه می خواهد یك عقیده ی خاصی را نفی كند كه همان عقیده ی یزدان و اهریمن باشد، كه خدا مبدأ نور است نه مبدأ ظلمت، و مبدأ ظلمت كس دیگر است، این طور نیست، مبدأ همه خداست. پس در این جهت ما نباید تردید داشته باشیم كه آیا یك فكر ثنوی در قرآن وجود دارد؟ خیر، فكر ثنوی در قرآن وجود ندارد.

مطلب دیگر این است: ما بحثی می كردیم راجع به خیر و شر، خوبی و بدی، و می گفتیم كه منشأ بدیها نیستیهاست و یا ما به هستیهایی می گوییم «بدی» كه نه از جهت اینكه خودشان خودشان هستند بدند، بلكه از جهت اینكه با اشیاء دیگر برخورد و تصادم می كنند و هستی را از آنها سلب می كنند، شر نامیده می شوند. در اصطلاح، این طور تعبیر می كنند، می گویند یك شی ء یك وجود نفسی دارد، یعنی خودش برای خودش قطع نظر از هر چیز دیگری كه در دنیا باشد وجود دارد. به این معنا همه چیز خوب است، یعنی هر چیزی خودش برای خودش و نسبت به هدفها و كمالات خودش در دنیا خوب است. و اما از جنبه ی رابطه ای كه اشیاء با یكدیگر پیدا می كنند، اینجاست كه منقسم به دو قسمت می شوند: نافع و ضارّ، یعنی یك وقت هست كه یك شی ء شی ء دیگر را در كمالات وجودش یاری می دهد، كمك می كند، این می شود نافع و مفید، و یك وقت هست كه بر عكس، مزاحم اوست، آن وقت برای او می شود ضارّ و مضر، آن وقت این برای او، به اضافه و نسبت به او بد است.

---