از نظر قرآنی چطور؟ آیا در لحن و منطق قرآن كریم ما به این مطلب به همان مفهومی كه متكلمین گفته اند برخورد می كنیم یا به مفهومی كه حكما گفته اند بر خورد می كنیم؟ در اینكه در قرآن خداوند خالق همه چیز معرفی شده است شكی نیست:

«قُلِ اَللّهُ خالِقُ كُلِّ شَیْ ءٍ» [1] [بگو خداوند] آفریننده ی همه چیز است. ولی ما در قرآن این منطق را نمی بینیم كه خدا را كه خالق همه چیز می داند، به این معنا بداند كه روز اول عالم را آفرید، [و] همیشه برود سراغ روز اول. خدا كیست؟ همان كه روز اول عالم را خلق كرد. چون بعضی از متكلمین تا آنجا پیش رفته اند كه گفته اند خدا مثل یك بنّاست. وقتی ما می گوییم این خانه بنّا دارد، معنایش این است كه روز اول یك كسی بوده كه این را ساخته است. وقتی می گوییم این ساعت سازنده دارد، یعنی روز اول یك كسی بوده كه این را ساخته است. خدا یعنی كسی كه روز اول این عالم را ساخت.

اگر روز اولی نباشد، بعد كه عالم ساخته شده است دیگر خدا نمی خواهد. عالم ساخته شده كه احتیاج به خدا ندارد، عالم ساخته نشده است كه احتیاج به خدا دارد، و عالم هم فقط در همان لحظه ی اول بوده كه خدا در آن دخالت داشته، در لحظه های بعد دیگر خدا باشد یا نباشد، تأثیر ندارد. حتی این [جمله ] را از آنها نقل كرده اند: «لو جاز عدمه ما ضرّ عدمه» یعنی اگر ممكن باشد خدایی نباشد، به عالم ضرر نمی زند، خدایی هم نباشد عالم هست. عالم فقط روز اول به خدا احتیاج داشت، دیگر بعد كه به وجود آمد، خدایی بود بود، نبود هم نبود.

ما در قرآن هرگز چنین منطقی را پیدا نمی كنیم. شما در كجای قرآن پیدا می كنید كه خدا یعنی همان كه روز اول عالم را خلق كرد؟ در قرآن خدا خالق است، یعنی همان است كه الآن تمام جریانهای عالم را به وجود می آورد. خدا را الآن خالق می داند، یعنی همیشه خالق می داند، نه روز اول، نه فقط الآن. خدا آفریننده است به عنوان اینكه همه چیز را همیشه خدا خلق می كند. از نظر قرآن فرق نمی كند كه عالم ما از نظر گذشته محدود باشد. فرض كنید یك میلیون سال از عمر عالم بگذرد، باز در منطق قرآن در تمام این یك میلیون سال خدا بوده است و این خداست كه خالق است و میلیاردها سال هم كه در آینده باشد، این خداست كه خالق است. اگر عالم از نظر گذشته بی نهایت هم باشد، همین جریان كه جریان خلقت است جریانی است كه در بی نهایت وجود داشته، همیشه این طور بوده است. ما مخصوصا در تعبیرات دعایی درباره ی خداوند، مثلا می گوییم: «یا قدیم الاحسان» . قدیم الاحسان یعنی چه؟ یعنی ای كسی كه همیشه تو نیكوكار بوده ای، همیشه احسان می كرده ای. احسان خداوند یعنی خلقت، ایجاد كردن، یا به مخلوقات خودش فیض رساندن. پس همیشه خداوند محسن بوده است. پس از نظر لحن و منطق قرآن، اگر ما بخواهیم ببینیم قرآن چه می گوید، در قرآن هرگز به چنین چیزی برخورد نمی كنیم.

---