نقاط ضعف این نظریّه یكی مربوط به تاریخ ادیان است، یعنی تاریخ ادیان نشان
می دهد كه از قدیم ترین ایّامی كه بشر بر روی زمین بوده است، از همان دوره ای كه
اینها آن را دوره ی اشتراك اوّلیّه می نامند، آثار پرستش وجود دارد. ماكس مولر حتّی
معتقد است كه بر خلاف نظریّه ی معروف كه می گویند دین، اوّل از پرستش طبیعت و
اشیاء و بت پرستی و ارباب انواع شروع شده و بعد رسیده به پرستش خدای واحد،
دیرینه شناسی ثابت كرده- و ثابت هم می كند- كه از قدیم ترین ایّام، پرستش خدای
یگانه وجود داشته است.
پس طبق این نظریّه، اوّلاً در دوره ی اشتراك اوّلیّه امكان ندارد دین وجود داشته
مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 579
باشد؛ [كه گفتیم این امر با تاریخ ادیان سازگار نیست؛ و] ثانیاً در این دوره هایی كه
دوره ی طبقاتی است- مثلاً در دوره ی فئودالیسم- ما باید ضرورتاً قبول كنیم كه آورنده و
پیروان اوّلیّه ی تمام ادیان از طبقه ی حاكمه بوده اند. این نیز با تاریخ قطعی و مسلّم ادیان
جور در نمی آید، با همین تاریخ یهود و بنی اسرائیل جور در نمی آید، با تاریخ
مسیحیّت هم جور در نمی آید. با تاریخ بنی اسرائیل از این جهت جور در نمی آید كه
اوّلاً موسی (علیه السّلام) گواینكه از نظر خونی و نژادی وابسته است به قوم محروم و
استثمار شده، ولی از نظر وضع طبقاتی وابسته است به طبقه ی استثمارگر، زیرا به منزله ی
فرزند فرعون است، در خانه ی فرعون در ناز و نعمت فراوان بزرگ شده، یعنی به منزله ی
شاهزاده ی درجه اوّل است، چون آنها بچّه نداشته اند و او به جای فرزندشان بوده
است. موسی در خانه ی فرعون علیه فرعون و به سود طبقه ی استثمار شده ی فرعون قیام
می كند. این دیگر به هیچ وجه توجیه ماركسیستی ندارد. یا باید برای این امر ریشه ی
قومی و نژادی و خونی قائل شویم كه به هر حال با ماركسیسم جور در نمی آید، چون
اینها اصلاً تاریخ را جدال طبقات می دانند نه جدال خونها- به عبارت دیگر یا باید این
را تعصّب [نژادی بدانیم كه ] موسی بعد از این كه بزرگ شد و فهمید كه خونش با خون
فرعون دوتاست و آنهایی كه با او هم خون هستند چنین اند و چنان، تعصّب خونی او را
وادار به قیام كرد، كه به هر حال با ماركسیسم جور در نمی آید- و یا اگر چنین نگوییم
هر چه بخواهیم بگوییم با وضع زندگی فرعون جور در نمی آید.
ثانیاً موسی در خانه ی فرعون در واقع به سود بنی اسرائیل قیام می كند، پس گروه
استثمار شده هستند كه قیام می كنند؛ قیام، قیام فرعونیها نیست، قیام علیه فرعونیها
است، یعنی قیام بنی اسرائیل است. پس باز درست صد در صد بر ضدّ حرفهایی است
كه اینها می گویند كه دین را طبقه ی حاكم وضع [كرده است. مطابق این نظریّه ] باید
بگوییم دین یهود را در دستگاه فرعون وضع كردند برای ایجاد حسّ تسلیم و تمكین در
قوم بنی اسرائیل، در صورتی كه دین یهود آمد برای تحریك و تهییج بنی اسرائیل و
وادار كردنشان به قیام:
وَ تِلْكَ نِعْمَةٌ تَمُنُّها عَلَیَّ أَنْ عَبَّدْتَ بَنِی إِسْرائِیلَ [1].
مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 580
اعتراض به تعبید بنی اسرائیل است.
یا قَوْمِ اُدْخُلُوا اَلْأَرْضَ اَلْمُقَدَّسَةَ اَلَّتِی كَتَبَ اَللّهُ لَكُمْ [2].
همه ی آن تهییج است: نترسید، پایداری كنید، و اصبروا؛ توكّل بر خدا كنید،
خداوند چنین و چنان می كند.
خود اسلام چنین دینی است:
وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی اَلَّذِینَ اُسْتُضْعِفُوا فِی اَلْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ
اَلْوارِثِینَ [3].
وَعَدَ اَللّهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی اَلْأَرْضِ. . .
وَ لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ اَلَّذِی اِرْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً [4].
نوید است برای مردم، مردمی كه دیگران خلافت زمین را گرفته اند، كه خلافت
زمین را ما به شما می دهیم، زمین را ارث شما قرار می دهیم:
. . . إِنَّ اَلْأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ [5].
وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِی اَلزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ اَلذِّكْرِ أَنَّ اَلْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ اَلصّالِحُونَ [6].
طه حسین كتاب شیرینی نوشته به نام
الوعد الحق كه آقای احمد آرام ترجمه كرده
به نام وعده ی راست. این كتاب
الوعد الحق عنوانش همین آیه است:
«وَعَدَ اَللّهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا
مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی اَلْأَرْضِ. . . » . بیست نفر از مردمی را كه همه از طبقه ی
برده و مستضعف و محروم و زیردست بوده اند و این وعده ی قرآنی به آنها حیات و جان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 581
داد- مانند عمّار یاسر و ابو ذر غفاری و عبد الله بن مسعود- انتخاب كرده [و در این باره
سخن گفته است. ] از كتابهای خیلی خوب و خواندنی است كه برای بچّه ها و جوانها
باید توصیه كرد. اصلاً تاریخ اسلام چنین تاریخی است؛ عبد الله بن مسعود می آید با
أبو جهل ارباب خودش می جنگد؛ یعنی ثوره ی بندگان و بردگان است. این امر با این تز
اساساً جور در نمی آید. تعلیماتی كه می گوید:
«لا یُحِبُّ اَللّهُ اَلْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ اَلْقَوْلِ إِلاّ مَنْ
ظُلِمَ» [7] یا آن آیه ای كه می فرماید:
«وَ اَلشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ اَلْغاوُونَ `أَ لَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی كُلِّ وادٍ یَهِیمُونَ `وَ
أَنَّهُمْ یَقُولُونَ ما لا یَفْعَلُونَ `إِلاَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ. . . وَ اِنْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا» [8] كه
اجازه می دهد [مظلوم ] در این موارد با شعر و هجو و با این بیانهای تبلیغاتی [تظلّم
نماید] ؛ یا غیبت را تحریم می كند الاّ در این گونه موارد، این تعلیمات- كه یكی و دو تا
نیست- با این منطقها جور در نمی آید؛ یعنی اینها یك حرفهای دیكته شده است، باید
پذیرفت بدون اینكه با هیچ واقعیّتی منطبق باشد!