نظر به اینكه جناب آقای روزبه [1] الآن خواستند یك توضیحی در اطراف چیزهایی كه ما از ایشان سؤال می كنیم و جوابش را می خواهیم، بدهند و ایشان باید سابقه ی ذهنی بهتر و بیشتری داشته باشند، بنده خلاصه ای از آنچه كه می خواهیم، به ایشان عرض می كنم، ضمنا برای خود ما هم شاید مفید باشد، یعنی حضور ذهنی پیدا می كنیم.

صحبت ما در جلسه ی گذشته به مناسبت بحث توحید، درباره ی مسأله ای بود به نام «حدوث اشیاء» و به عبارت دیگر «خلقت اشیاء» كه در قرآن به تعبیر «خلقت» آمده است. یكی از مسلّمات عقیده ی مذهبی هر فرد مذهبی این است كه خدا را به عنوان خالق و آفریننده ی همه ی اشیاء یعنی به وجودآورنده- نه به معنی دیگری- می داند، كه ما دست روی هر چیزی بگذاریم باید بگوییم این را خدا آفریده است. «آفریده است» یعنی چه؟ یعنی او را به وجود آورده است. این تصوری است كه ما از خلقت و حدوث اشیاء داریم.

یكی دو مطلب بود كه اشاره كردیم، گفتیم كه درباره ی خلقت یا حدوث اشیاء، یك وقت كسی دنبال این است كه بگوید روز اولی كه یك مرتبه در یك لحظه تمام عالم از كتم عدم به وجود آمد، كی بود؟ آیا چنین لحظه ای وجود داشته؟ یا وجود نداشته است، هر چه كه جلو برویم، مخلوقات و موجودات بوده اند؟ عرض كردیم كه ما به دلایلی كه در هفته ی پیش گفتیم دنبال این مطلب نیستیم، حالا لازم نیست دلایل آن را بحث كنیم. ما اگر راجع به حدوث و خلقت اشیاء بحث می كنیم، نه اینكه می خواهیم بگوییم كه آیا علم امروز، فلسفه ی امروز ثابت كرده است كه بالأخره این زمان- كه در گذشته بوده است، یك وقتی بوده كه هیچ چیز نبوده است، یك مرتبه اشیاء به وجود آمده اند- [كی بوده است؟ ] نه، بحث ما درباره ی همین جریان موجود عالم است كه ما اشیائی را به چشم ظاهر می بینیم، اشیائی معدوم و اشیائی موجود می شوند، آیا با نظر دقیق علمی واقعا چنین چیزی است؟ واقعا موجودهایی معدوم و معدومهایی موجود می شوند و واقعا الآن خلقت و حدوثی در عالم رخ می دهد؟ یك گیاه كه به وجود می آید، واقعا چیزی خلق شده است؟ یا اینكه نه، هیچ چیزی در عالم خلق نمی شود و هیچ چیزی در عالم حادث نمی شود، هیچ موجودی معدوم نمی شود و هیچ معدومی هم موجود نمی شود؟ پس بحث ما در این جهت است.

یك مطلب دیگر هم عرض كردیم كه آن هم فعلا مطمح نظر ما نیست و آن این است كه از نظر حكمای الهی در موضوع خداشناسی هیچ لزومی ندارد كه این عالم ما لحظه ی اولی داشته باشد، اگر هیچ لحظه ی اول هم نداشته باشد، با خدایی خدا جور در می آید، بلكه لازمه ی خدایی خدا این است كه عالم اول نداشته باشد، اصلا لازمه ی اینكه خدایی باشد، این است كه مخلوقاتش هم اول نداشته باشند. به عقیده ی آنها اگر مخلوقات از نظر زمانی محدود باشند، با خدایی او منافات دارد. همین طور آنها یك حرف دیگر هم دارند، می گویند برای اینكه ما خدا را خالق و آفریننده ی عالم بدانیم، حتی لزومی ندارد حدوث زمانی را به همین معنا اثبات كنیم كه بگوییم اشیائی در همین جریان موجود، معدوم بودند موجود شدند، موجود بودند معدوم شدند. حرفی دارند كه اسم آن را «حدوث ذاتی» می گذارند، می گویند حدوث ذاتی اشیاء كافی است برای اینكه آنها مخلوق حق باشند. این مسأله هم فعلا برای ما مطرح نیست و از نظر شخص من این حرف حرف درستی هم هست، یعنی اگر هیچ حدوث زمانی در عالم نداشته باشیم، حدوث ذاتی همین اشیاء كافی است برای مخلوقیت آنها، كه وقتی در استدلالهای فلسفی توحید وارد شدیم- كه از راه امكان و وجوب وارد می شویم- راجع به آن هم بحث می كنیم.

---