ویلیام جیمز در كتاب دین و روان می گوید: به دلیل یك سلسله تمایلات كه در ما هست كه ما را به طبیعت وابسته كرده است، یك سلسله تمایلات دیگری هم در ما وجود دارد كه با حسابهای مادّی و با حسابهای طبیعت جور در نمی آید و همین تمایلات است كه ما را به ما وراء طبیعت مربوط می كند، كه توجیه و تفسیرش همان است كه حكمای اسلامی كرده اند و معتقدند كه این حالت فنایی كه عاشق پیدا می كند در واقع مرحله ی تكامل اوست، این فنا و نیستی نیست؛ اگر معشوق واقعی اش همین شی ء مادّی و جسمانی می بود، فنا و غیر قابل توجیه بود كه چطور یك شی ء به سوی فنای خودش تمایل پیدا می كند؟ ولی در واقع معشوق حقیقی او یك واقعیّت دیگر است و این (معشوق ظاهری) نمونه ای و مظهری از اوست و این در واقع با كامل تر از خودش و با یك مقام كامل تر متّحد می شود و به این وسیله این نفس به حدّ كمال خودش می رسد.