یك مسأله ی دیگر به اصطلاح حكما مسأله ی «خیر و شر» است. یكی از ادلّه ی مخالفی كه می آورند، این است كه می گویند اگر خدایی در عالم می بود، اینهمه شرور و نواقص در دنیا نبود، مثلا مرگ در دنیا نبود، درد در دنیا نبود، ظلم در دنیا نبود. می گویند در كنار آن نظمهایی كه ما در عالم می بینیم كه آنها ما را بر وجود خدا دلالت می كند، یك بی نظمیهایی هم در عالم می بینیم كه آنها هم دلالت می كند بر اینكه خدایی نیست، اینها را چطور جواب می دهید؟ اگر خدایی در عالم باشد، باید هر چه هست همه خیر باشد، شرّی نباید وجود داشته باشد، پس این شروری را كه در عالم وجود دارد چگونه توجیه كنیم؟ این هم به نظر من یك مسأله ی خوبی است.

در باب یگانگی خداوند، در خود قرآن روی آن استدلال شده است، «لَوْ كانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اَللّهُ لَفَسَدَتا» [1] یك استدلال منطقی فلسفی در قرآن است، یا: «قُلْ لَوْ كانَ مَعَهُ آلِهَةٌ كَما یَقُولُونَ إِذاً لاَبْتَغَوْا إِلی ذِی اَلْعَرْشِ سَبِیلاً، `سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمّا یَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِیراً» [2]، یا در سوره ی «قَدْ أَفْلَحَ» می فرماید: «. . . إِذاً لَذَهَبَ كُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ سُبْحانَ اَللّهِ عَمّا یَصِفُونَ» [3]. اصلا قرآن روی این [مطلب ] استدلال عقلانی كرده است.

البته قبول دارم كه این بحث، بحثی است در حدود بحثهای خشك فلسفی، ولی آن دو مطلب دیگر [داروینیزم و مسأله ی خیر و شر] مطالب سر راست ساده ای هستند.

جلسه ی آینده وارد بحث داروینیزم می شویم، بعد اگر آقایان خواستند، وارد مسأله ی توحید هم می شویم.

---