[اما] تشبیهات. اصلا سخن را اغلب تشبیه زیبا می كند، و علت اینكه زیبا می كند این است كه وقتی مطلبی را تشبیه می كنند به مطلب دیگری، دو چیز را قرین یكدیگر قرار می دهند و این اعجاب را برمی انگیزد. در قرآن اتفاقا تشبیه هم زیاد به كار نرفته و با این حال زیباست و فوق العاده هم زیباست. تشبیه در قرآن بسیار كم است. قرآن در عین اینكه از مقوله زیبایی است باز با عقل و روح و فكر انسان سر و كار دارد یعنی مسائلی كه می گوید همان مسائلی است كه عقل می پذیرد. كتاب هدایت و راهنمایی است. شعر فقط زیبایی است، راهی را نمی خواهد نشان بدهد. جایی كه كسی می خواهد راهی را نشان بدهد، او دیگر نمی تواند با تعبیرات شاعرانه كه همه اش تخیّل است راه را نشان بدهد. وقتی كسی می خواهد یك مطلب را برای دیگری بیان كند باید همان عین حقیقت را به او بگوید، و در قرآن با اینكه تمام آیات آن تعلیم و یاد دادن است، همان عین حقیقت را گفتن و بیان كردن است، در عین حال زیبایی هم هست.

بوده اند در میان علمای اسلام كه با توجه به اینكه قرآن در بسیاری از آیاتش به محتویات خودش یعنی به مطالبش تحدّی می كند، به اینكه ببینید چه مطالبی در اینجا هست، و بعد مجذوب این جهت قرآن شده اند و به حق هم مجذوب شده اند، گفته اند این حرفها چیست كه آمده اند قرآن را تنزّل داده و گفته اند كه «اعجاز قرآن در فصاحت و بلاغت آن است» . نخواسته اند مسأله فصاحت و بلاغت را انكار كنند، خواسته اند بگویند قرآن به این جهتش اعتنایی ندارد. بعضی دیگر كه مجذوب فصاحت و بلاغت قرآن شده اند به محتویات قرآن چندان توجه نكرده اند. ولی البته قول صحیح قول همان اشخاصی است كه می گویند هیچ جنبه را نباید مورد غفلت قرار داد، قرآن معجزه است هم به محتویات خودش و هم به لفظ و شكل و زیبایی خودش. چون ما الآن راجع به جنبه لفظی فی الجمله بحث می كنیم از این جهت است كه راجع به آن سخن می گوییم.

به طور قطع، تاریخ نشان می دهد كه همان كاری كه عصای موسی برای موسی می كرده است قرآن برای پیغمبر می كرده است، یعنی همین آیات قرآن را كه می خواند افراد كشیده می شدند و می آمدند به طرف اسلام. كارش همین بود، و لهذا كفار قریش جلوی او را می گرفتند. آنها هم كه می گفتند ساحر و جادوگر است مقصودشان این بود، می گفتند در سخنش نوعی جادو به كار است. مثل این جادوگرها كه می گویند یك وردی یك چیزی می خوانند بعد یك كسی را می كشانند، اینها هم به مردم می گفتند این جمله هایی كه این می گوید یك وردهای جادویی است كه وقتی اینها را می خواند مردم جذب می شوند. هزاران شاهد تاریخی از صدر اسلام است.

لازم نیست ما از صدر اسلام بگوییم، امروز هم افرادی كه جذب پیغمبر می شوند [یكی از عوامل مهم آن فصاحت و زیبایی قرآن است ] ، منتها ما افرادی را می گوییم كه از نو جذب می شوند. خود ما از باب اینكه در یك محیط اسلامی بزرگ شده ایم ممكن است بگوییم ما مجذوب قرآن واقع نشدیم. ما در این محیط رشد كرده و مسلمان شده ایم، حالا هم قرآن را قبول داریم، و لهذا ما مثال می زنیم برای تازه مسلمانها و نو مسلمانها، و اتفاقا عیب كار ما هم در همین است كه پدر و مادرهای ما مسلمان بوده اند یعنی از اولی كه بچه بوده ایم قرآن را دیده ایم و لهذا اهمیت قرآن از نظر ما پنهان است. اگر ما با همین اطلاعات و معلوماتی كه فعلا داریم برای اولین بار با قرآن برخورد می كردیم خیلی بهتر قرآن را درك می كردیم تا اینكه از كودكی قرآن را دیده و با آن مأنوس بوده ایم و حالا داریم می بینیم. برای امثال ما بعد از تأمل و تدبر روشن می شود.