بحث ما درباره ی نبوت است كه به یك اعتبار دومین اصل و به اعتبار دیگر سومین اصل از اصول دین است. اصول دین به یك اعتبار عبارت است از توحید، نبوت و معاد، ولی از دید شیعیان چون دو چیز دیگر هم جزء اصول دین است، گفته می شود كه اصول دین پنج است: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد. به هر حال نبوت یكی از اركان اصول دین است. راجع به نبوت بحثهای زیادی هست كه ما عجالتا فهرست بحثها را آن اندازه ای كه فعلا به نظرمان رسیده عرض می كنیم و ممكن است كه آقایان هم موضوعاتی داشته باشند كه لازم باشد در اطراف آنها بحث شود. مفهوم عمومی ای كه همه ی مردم از نبوت دارند این است كه بعضی از افراد بشر واسطه هستند میان خداوند و سایر افراد بشر، به این نحو كه دستورهای خدا را از خدا می گیرند و به مردم ابلاغ می كنند. تا این حد را همه در تعریف نبوت قبول دارند. این دیگر تفسیری همراهش نیست: گروهی از افراد بشر كه دستورهای خدا را از ناحیه ی خداوند می گیرند و به مردم ابلاغ می كنند. آنگاه در اینجا مسائل زیادی هست. یكی از مسائل این است كه اساسا چه نیازی در عالم به این كار هست كه دستورهایی از ناحیه ی خدا به مردم برسد، اصلا مردم نیاز به چنین چیزی دارند كه از ناحیه خدا به آنها دستور برسد، یا نه، چنین نیازی نیست؟ و تازه اگر چنین نیازی هست [آیا] حتما راه برآورده شدن این نیاز این است كه به وسیله افرادی از بشر این دستورها ابلاغ بشود، راه دیگری وجود ندارد؟ اگر گفتیم این نیاز هست، این نیاز از چه قسمت است؟ آیا زندگی اجتماعی بشر بدون آنكه یك دستور الهی در آن حكمفرما باشد نظم و نظام نمی پذیرد؟ یا نه، از این جهت بشر نیازی ندارد، از آن جهت [نیاز دارد] كه زندگی بشر محدود به زندگی دنیا نیست، یك زندگی ما وراء دنیایی هم وجود دارد و آن زندگی ما وراء دنیا از نظر اینكه بشر در آنجا سعادتمند باشد بستگی دارد به اینكه در این دنیا چگونه زندگی كند، چه جور معتقدات و افكاری داشته باشد، چه جور خلقیاتی داشته باشد و چه جور اعمالی داشته باشد كه اعمال صالح گفته می شود. چون سعادت بشر در آن دنیا بستگی دارد به افكار و معتقدات و اخلاقیات و اعمالش در این دنیا، پیغمبران دستورهایی از ناحیه خدا برای بشر آورده اند كه فكر و عمل و اخلاق خودش را طوری تنظیم كند كه در آن دنیا سعادتمند باشد. و یا هر دو، یعنی هم زندگی اجتماعی بشر اگر بخواهد سعادتمندانه باشد احتیاج دارد كه آن دستورهای خدایی اجرا بشود و هم زندگی اخروی بشر، و این دو به یكدیگر پیوسته و وابسته اند نه اینكه ضد یكدیگر باشند كه آنچه زندگی اجتماعی را صالح می كند آن دنیا را خراب كند و بالعكس، نه، در هر دو، بشر چنین نیازی دارد. پس یك بحث در باب نبوت مسأله نیاز به انبیاست.

بحث دیگر در باب نبوت این است كه انبیاء كه ما می گوییم دستورها را از ناحیه ی خدا می گیرند این را چگونه می گیرند؟ كه این نامش «وحی» است، بحث در مسأله ی وحی است، یعنی انبیاء این تعبیر را درباره ی خودشان به كار برده و گفته اند از ناحیه ی خدا به ما وحی می شود. آنگاه در باب وحی، نام فرشتگان را آورده اند، جبرئیلی مخصوصا نامش برده شده است در خود قرآن و در كتابهای دیگر آسمانی به عنوان واسطه ی وحی، و به هر حال این گرفتن دستور، تلقی كردن دستورهای خدا كه خودشان اسم «وحی» رویش گذاشته اند چگونه و به چه شكل است؟ مسأله ی دیگر كه باز یك مسأله ی اساسی در باب نبوت است [این است كه انبیاء] [1] معجزه داشتند و معجزه هایی می آوردند. معجزه چیست؟ خود معجزه هم به اندازه ی مسأله ی وحی یك مسأله ی مرموزی است. آیا اصلا معجزه وجود داشته است و می تواند وجود داشته باشد؟ آیا معجزه ضد علم است یا ضد علم نیست؟ علم و معجزه آیا با هم ناسازگارند یا ناسازگار نیستند؟ به نظر من می آید كه بحثهای اساسی در باب نبوت همین سه بحث است: یكی [اینكه آیا] نیاز [به دستورات الهی ] هست یا نیست و اگر هست از چه راه؟ دیگر اینكه این كیفیت ارتباط چگونه كیفیتی است؟ و سوم اینكه معجزات كه دلیل و آیت پیغمبران است چیست و چگونه بوده است و ماهیت معجزه چیست، رابطه اش با علم چه رابطه ای است؟ البته مسائل دیگری هم در اینجا هست گواینكه به اندازه ی این مسائل، اساسی نیست ولی به هر حال آنها هم مسائل مهمی است.

---

[1] . [حدود یك دقیقه از مطالب استاد روی نوار ضبط نشده است. ]