از جمله آیات، آیاتی است كه اگر چه مخصوص شهداست ولی از نظر صراحت شاید هیچ آیه ای تا این مقدار صریح نباشد. در دو جای قرآن این مطلب آمده است كه مبادا گمان كنید كه آنان كه در راه خدا كشته شده اند مرده هستند، خیر، زنده اند. در یك آیه كه در سوره ی بقره است، این طور می فرماید: «وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اَللّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ» [1]. به آنها نگویید مرده ها، آنها زنده اند ولی شما مستشعر نیستید، شما درك نمی كنید، شما خیال می كنید مرده اند، واقعا آنها زنده هستند.

كسانی كه نمی خواستند قبول كنند كه انسان در فاصله ی مردن تا قیامت یك حیاتی دارد و یا به علل دیگری، گفته اند شاید مقصود از این زندگی زندگی مجازی است نه زندگی حقیقی، یعنی اینكه قرآن می گوید: «گمان مبر كه شهدا مرده هستند بلكه زنده هستند و شما نمی دانید» مقصود این است كه نامشان زنده است، به اصطلاح فلاسفه ی جدید وجود فی نفسه شان مرده است ولی وجودشان برای مردم، وجودشان در دل مردم زنده است. البته این یك تعبیر مجازی است كه در مواردی به كار می رود، مثل اینكه امیر المؤمنین می فرماید: «و العلماء باقون ما بقی الدّهر» مردم دیگر می میرند ولی علماء زنده هستند «اعیانهم مفقودة و امثالهم فی القلوب موجودة» [2]وجود عینی شان نیست اما مثالها و وجود ذهنی شان در دلها موجود است. از این هم تعبیر به حیات می شود. یا حافظ می گوید:

هرگز نمیرد آنكه دلش زنده شد به عشق*ثبت است بر جریده ی عالم دوام ما و یا [سعدی می گوید] :

سعدیا مرد نكونام نمیرد هرگز*مرده آن است كه نامش به نكویی نبرند بعضی گفته اند این آیات این طور است [و مقصود از این زندگی زندگی مجازی است ] ولی دیگران جواب داده اند كه با «لكِنْ لا تَشْعُرُونَ» جور در نمی آید. اگر مقصود از اینكه اینها زنده هستند یعنی نام نیكشان در میان مردم زنده است، پس مردم هم كاملا می دانند كه نام نیكشان زنده است، اما قرآن نوعی زندگی را بیان می كند كه به مردم می گوید: ولی شما نمی فهمید، شما درك نمی كنید، واقعا زنده اند ولی شما درك نمی كنید. بعلاوه، آیه ی دیگری قرینه ی این آیه هست كه دیگر هیچ گونه از این جور احتمالات را نمی شود در آن داد و طبعا مفسر این آیه هم هست و آن این است: «وَ لا تَحْسَبَنَّ اَلَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اَللّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ» نگویید به آنها اموات، آنها زنده اند و در نزد پروردگار مرزوقند، به آنها روزی می رسد، نعمتها به آنها می رسد كه استفاده می كنند، «فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اَللّهُ مِنْ فَضْلِهِ» شادمانند به آنچه خداوند از فضل خود به آنها عنایت كرده است، «وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ» [3]و دائما در صدد و جستجو و طلب بشارتند درباره ی دوستانشان كه هنوز به آنها ملحق نشده اند، یعنی آنها دوستانی دارند كه هنوز در این دنیا زنده هستند و منتظرند كه كی این بشارت به آنها برسد كه فلان دوست شما هم شهید شد و به شما ملحق خواهد شد.

این آیه اگر چه در مورد خصوص شهداست ولی به هر حال صراحتش در مطلب به نظر می رسد انكارناپذیر است كه قرآن می خواهد بگوید شهدا بعد از مردن زنده هستند، مستشعرند، شادمانند، مرزوقند و آگاهند، حتی آگاهند از دنیایی كه از آن عبور كرده اند.

ممكن است كسی راجع به این آیه بگوید شاید فقط شهدا این جورند. البته معلوم است كه انسان نمی تواند احتمال بدهد كه از نظر قرآن مردم دو صنف اند، غیر شهدا هر كه هست همه نیست و نابود و معدوم می شوند تا قیامت، در سكوت مطلق فرو می روند، نه عذابی و نه نعمتی، و فقط شهدا این جور هستند. بعلاوه، آیات دیگر در این زمینه هست كه عرض می كنم. این هم دو آیه كه مخصوص به شهدا بود.

---