ما در اینجا از ایشان فقط دو سؤال می كنیم. یكی اینكه آن چیزی كه شما اراده و روح در اصطلاح قرآن- نه روح در اصطلاح دیگران به قول ایشان- [می نامید] ، آن چیزی كه شما خودتان تصریح می كنید كه غیر از ماده و انرژی است، و تصریح می كنید كه جا ندارد، در هیچ عضوی جا نگرفته و نمی شود گفت در فلان سلول مغز است، آیا آن حقیقت خودآگاه است یا خودآگاه نیست؟ در انسان یك خود آگاهی وجود دارد. ما یك موجود خودآگاه هستیم. آیا خود آگاهی ما مربوط به عنصر مادی است یا مربوط به انرژیهای بدن ماست و یا متعلق به عنصر سوم است؟ و آیا شما می توانید بگویید آن عنصر سوم خودآگاه نیست، همان كه تلقین می پذیرد، همان كه با پذیرش تلقین بر ماده مسلط می شود، خودش خودآگاه نیست؟ اسمی از مسأله ی خودآگاهی نبرده اند.

سؤال دوم ما این است: آیا آن چیزی كه شما می گویید عنصر سوم در كنار ماده و انرژی است و می گویید من عند اللّه آمده است و با ابعاد دیگر وجود انسان فرق دارد، با مردن باقی می ماند یا معدوم می شود؟ شما كه به قرآن استدلال می كنید، آیا قرآن درباره ی هر چه كه آن را من عند اللّه تعبیر می كند قائل به بقاء نیست؟ نمی گوید: «ما عِنْدَكُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اَللّهِ باقٍ» [1] آنچه كه نزد شماست فانی می شود؟ مقصود از «آنچه كه نزد شماست» یعنی آنچه كه ما آن را در عالم طبیعت و عالم تغیّر می بینیم كه دائما كهنه می شوند و از بین می روند «وَ ما عِنْدَ اَللّهِ باقٍ» و هر چه كه در نزد خداست از بین نمی رود، هر چه كه جنبه ی عند اللّهی دارد از بین نمی رود. مگر دیگران كه می گویند روح مجرد [چه منظوری دارند؟ ] اصلا مجرد یعنی چه؟ مجرد یعنی ابعاد مادی را مجرد است، از خواص ماده [مجرد است ] . اگر بپرسیم خود آن در ذات خودش متغیر و متحول است؟ می گویید نه. اگر بگوییم ابعاد مادی دارد؟ می گویید نه. «مجرد است» یعنی اینها را ندارد، یعنی مجرد از این نقائص است. شما كه می گویید جا ندارد، یعنی مجرد از جاست. معنی تجرد همین است و چیز دیگری نیست. اگر شما برای آن، خودآگاهی قائل باشید- كه خیال نمی كنم انكار كنید- و بقاء هم برایش قائل باشید، صد در صد همان حرف آنها را زده اید و اگر هم قائل نباشید، مقدماتی كه چیده اید منتهی می شود به این كه قائل به اینها بشوید. این است كه ما می گوییم آنچه كه در كتاب ذره ی بی انتها اثبات شده، به حق اثبات شده است. البته ما یك مناقشات جزئی- كه به اصل مطلب صدمه نمی زند- داریم، مناقشات جزئی در آن هست ولی پیكره ی كتاب پیكره ی بسیار صحیحی است و همان حرف روحیون را می گویند.

---