فرق این دو كلمه (در فارسی و بیشتر در عربی) با یكدیگر این است كه «تمام» در جایی گفته می شود كه یك چیزی اجزائش باید پشت سر یكدیگر بیاید، تا وقتی كه هنوز همه ی اجزائش مرتب نشده، می گوییم ناقص است، وقتی كه آخرین جزئش هم آمد، می گوییم تمام شد. مثل یك ساختمان كه می گوییم ساختمان تمام شد. یك ساختمان تا وقتی كه پایه هایش را بالا آورده اند و حتی سقف آن را هم زده اند، تمام نیست. تا همه ی اجزائی كه برای یك ساختمان لازم است- كه اگر نباشد از آن ساختمان نمی شود استفاده كرد- نباشند، می گوییم این ساختمان تمام نیست. وقتی همه اجزاء بود به طوری كه بتوان در آن سكنی گزید، می گوییم تمام شد. اما در مسأله ی «كامل» این طور نیست كه [شی ء غیر كامل ] جزء ناقصی دارد بلكه ممكن است هیچ جزء ناقص و ناتمامی نداشته باشد ولی هنوز كامل نباشد. مثلا یك جنین در رحم مادر به حد تمام می رسد یعنی همه ی ساختمانش تمام می شود، بچه هم به دنیا می آید ولی هنوز انسان كاملی نیست یعنی آن رشدی را كه باید بكند نكرده است. رشد كردن غیر از این است كه جزء ناقصی داشته باشد. در واقع اختلاف كامل و تمام با یكدیگر اختلاف كیفی و كمّی است.

قرآن از یك طرف می گوید: «اَلْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ» در این روز دین شما را به حد كمال رساندم، و از طرف دیگر می گوید: «وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی» نعمت خودم را هم به حد اتمام رساندم «وَ رَضِیتُ لَكُمُ اَلْإِسْلامَ دِیناً» در امروز من اسلام را برای شما به عنوان یك دین پسندیدم. یعنی این اسلام، امروز آن اسلامی است كه خدا می خواسته آن باشد. واضح است كه مقصود این نیست كه اسلام همان اسلام سابق است ولی خدا نظرش تغییر كرده! بلكه مقصود این است كه چون اكنون اسلام به حد كمال و حد تمام رسید، این همان دین مرضیّ الهی است. آن دینی كه خدا می خواسته همین اسلام كامل شده و تمام یافته است.

مفهوم آیه بیش از این نیست. هر چه هست درباره ی كلمه ی «الیوم» است كه مقصود كدام روز است؟ كدام روز است در این حد از اهمیت كه قرآن می گوید در آن روز دین كمال یافت و نعمت خدایی به اتمام رسید. این باید یك روز خیلی مهمی باشد، یك حادثه ی خیلی فوق العاده ای باید در آن روز واقع شده باشد، و این دیگر مربوط به شیعه و سنی نیست.

از عجایب قضیه این است كه از ما قبل و ما بعد این آیات هم هیچ چیزی كه دلالت بر آن روز بكند فهمیده نمی شود. خلاصه از قرائن لفظی خود آیه چیزی [درباره ی آن روز] نمی شود فهمید. یك وقت هست كه قبل از آیه ای حادثه یا جریان یا مطلب خیلی مهمی را نقل كرده بعد می گوید «امروز» یعنی به مناسبت آن مطلبی كه در اینجا گفتیم. در این مورد اینطور نیست چون قبل از این آیه دستورات بسیار ساده ای هست راجع به اینكه گوشت چه حیوانی بر شما حلال است و گوشت چه حیوانی بر شما حرام است، حكم میته چنین است، خون بر شما حرام است، گوشت خنزیر (یعنی خوك) بر شما حرام است و. . . یك مرتبه می گوید: «اَلْیَوْمَ یَئِسَ اَلَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ دِینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اِخْشَوْنِ اَلْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ اَلْإِسْلامَ دِیناً» . این كه تمام می شود دو مرتبه برمی گردد به همان سیاق اول كه چه گوشتی حرام است و در صورت اضطرار مانعی ندارد: «فَمَنِ اُضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجانِفٍ. . . » یعنی این آیات به شكلی است كه اگر ما آن قسمت را از وسط آن برداریم، ما قبل و ما بعد آن به همدیگر متصل می شود بدون اینكه كوچكترین خللی وارد شود كما اینكه همین مضمونی كه در ما قبل و ما بعد این آیات آمده در دو سه جای دیگر قرآن تكرار شده بدون اینكه این امر در وسط قرار بگیرد، و مطلب نیز متلائم و كامل می باشد.