از روز بعثت كه بگذریم، روز دیگری كه احتمال داده اند [1]، روز فتح مكه است.

گفته اند یك روز دیگر هم در تاریخ اسلام روز خیلی مهمی است (راست هم می گویند روز خیلی مهمی است) و آن، روز فتح مكه است كه آیه نازل شد: إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِیناً `لِیَغْفِرَ لَكَ اَللّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ [2].

مكه در جزیرة العرب از نظر روحی وضع و موقعیت عجیبی داشت. بعد از عام الفیل و داستان اصحاب فیل كه حمله كردند به مكه و به آن وضع عجیب شكست خوردند، تمام مردم جزیرة العرب یك اعتقاد عظیمی به كعبه به عنوان معبد بزرگ پیدا كرده بودند. غرور قریش هم از همانجا بود. قریش این [قضیه ] را به حساب خودشان گذاشتند و گفتند بله این كعبه است كه چنین احترامی دارد كه لشكری با آن قدرت می آید و آنچنان دچار بلای آسمانی می شود كه كسی از ایشان باقی نمی ماند. ببینید ما چقدر مهم هستیم! از آن پس قریش عجیب غرور پیدا كردند و در مردم جزیرة العرب نیز یك نوع اطاعت و فرمانبرداری از ایشان پدید آمده بود. بازار مكه رواج بسیار یافت. آنها هر تحكمی كه دلشان می خواست، به مردم می كردند. مردم هم روی همین جنبه ی روانی و اعتقادی كه به كعبه پیدا كرده بودند، اطاعت می كردند.

از آن هنگام مردم اعتقاد پیدا كردند كه محال است كسی بر كعبه قدرت پیدا كند و مسلط شود. پیغمبر اكرم مكه را فتح كرد بدون خونریزی، بدون هیچ ناراحتی و بدون اینكه كوچكترین آسیبی به كسی برسد. شاید پیغمبر اكرم كه اینهمه عنایت داشت به اینكه مكه را بدون خونریزی فتح كند، غیر از مسأله ی حرمت كعبه كه می خواست محفوظ بماند، این مسأله را نیز در نظر داشت. اگر در جای دیگر می جنگیدند، چنانچه صد مسلمان هم كشته می شدند، كسی به حساب چیزی نمی گذاشت، ولی اگر در فتح مكه به مسلمانها آسیبی می رسید، می گفتند ببینید! همان كاری كه بر سر اصحاب فیل آمد، بر سر اصحاب محمد آمد. پیغمبر اكرم مكه را آنچنان فتح كرد كه خون هم از دماغ كسی نیامد، نه از مسلمین و نه از كفار. فقط خالد بن ولید روی كینه های خودش، در گوشه ای از مكه كه عده ای مقاومت می كردند، دو سه نفر از آنها را كشت.

بعد كه این خبر به پیغمبر اكرم رسید عجیب آنها را تهدید كرد كه چرا چنین كاری كردید؟ ! و تبرّی جست: خدایا من از تو تبرّی می جویم از كاری كه این مرد كرد و من هرگز به این كار راضی نبودم.

این بود كه فتح مكه از نظر روانی اثر فوق العاده ای در مردم جزیرة العرب گذاشت. گفتند معلوم می شود كه وضع دیگری است. محمد (ص) آمد مكه را تصرف كرد و هیچ آسیبی هم به او نرسید. بعد از این بود كه دیگر مردم جزیرة العرب تسلیم می شدند، هی آمدند و اسلام اختیار كردند. آیه ی قرآن می فرماید: لا یَسْتَوِی مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ اَلْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ اَلَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا [3] در نزد خدا مردمی كه قبل از فتح مكه برای اسلام فداكاری جانی یا مالی كردند، با آنها كه بعد از فتح مكه چنین كردند برابر نیستند، چون قبل از فتح مكه هنوز مسلمین در اقلیت بودند [و این اعمال آنها] روی ایمان كامل بود ولی بعد از فتح مكه مردم خود به خود می آمدند [و اسلام اختیار می كردند] . ایمان بعد از فتح مكه ارزش ایمان قبل از فتح مكه را نداشت. پس در اینكه روز فتح مكه روز پیروزی عظیمی برای اسلام است هیچ بحثی نیست و ما هم بحثی نداریم.

گفتیم برخی گفته اند شاید مقصود از روزی كه قرآن اینهمه به آن اهمیت می دهد اَلْیَوْمَ یَئِسَ اَلَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ دِینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اِخْشَوْنِ اَلْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی روز بزرگ فتح مكه باشد. (همان طور كه عرض كردم دلیلی در لفظ یا در تاریخ برای اثبات این سخن نیست. ) این سخن هم گذشته از اینكه هیچ قرینه و تاریخی آن را تأیید نمی كند، صدر آیه نیز آن را تأیید نمی كند چون آیه می گوید: أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی نعمت خودم را به پایان رساندم، یعنی چیزی باقی نمانده كه نگفته باشم، همه چیز را گفتم، و حال آنكه ما می دانیم بسیاری از دستورات اسلام بعد از فتح مكه نازل شده است. این باأَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی نمی سازد. وقتی می گوید من این ساختمان را به پایان رساندم، مسلّما منظور ساختمان نیمه تمام نیست. بسیاری از آیات و از جمله همه ی سوره ی مائده كه اتفاقا مفصل و زیاد است و دستور هم زیاد دارد، بعد از فتح مكه نازل شده. چطور می تواند این آیه كه جزء سوره ی مائده است مربوط به فتح مكه باشد كه در سال هشتم هجری بوده در حالی كه سوره ی مائده در اواخر سال دهم هجری نازل شده است. اگر هم بگوییم تنها این آیه [در فتح مكه ] نازل شده، باز با اتمام نعمت جور در نمی آید.

در اینكه منظور از «الیوم» در این آیه روز فتح مكه باشد، ایراد دیگری نیز هست و آن اینكه آیه می گوید: اَلْیَوْمَ یَئِسَ اَلَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ دِینِكُمْ امروز كافران از دین شما مأیوس شدند یعنی از تسلط بر دین شما مأیوس شدند. آیا در روز فتح مكه اینطور شد؟ درست است كه این فتح اثر عظیم داشت ولی آیا آن روز روزی بود كه دیگر كافران بكلی از اینكه این دین از بین برود مأیوس شدند؟ نه.

---