ذهن آنگاه كه تفكر می كند و اموری را مقدمه برای امری دیگر قرار می دهد ممكن است صحیح عمل كند و ممكن است دچار خطا گردد. منشأ خطا یكی از دو امر ذیل ممكن است بوده باشد:

1. آن مقدماتی كه آنها را پایه قرار داده و معلوم فرض كرده خطا و اشتباه باشد؛ یعنی مقدماتی كه مصالح استدلال ما را تشكیل می دهد فاسد باشد.

2. نظم و شكل و صورتی كه به مقدمات داده شده غلط باشد؛ یعنی هر چند مصالح استدلال ما صحیح و درست است ولی شكل استدلال ما غلط است.

یك استدلال در عالم ذهن مانند یك ساختمان است. یك ساختمان آنگاه كامل است كه هم مصالحش بی عیب باشد و هم شكل ساختمان روی اصول صحیح ساختمانی باشد. هر كدام از اینها اگر نباشد آن ساختمان قابل اعتماد نیست. مثلاً اگر گفتیم «سقراط انسان است، و هر انسانی ستمگر است، پس سقراط ستمگر است» این استدلال ما از نظر شكل و صورت صحیح است اما از نظر ماده و مصالح فاسد است زیرا آنجا كه می گوییم «هر انسانی ستمگر است» درست نیست. اما اگر بگوییم «سقراط انسان است، سقراط عالم است، پس انسان عالم است» ماده و مصالح استدلال ما صحیح است [ولی ] شكل و نظام آن منطقی نیست، لهذا نتیجه غلط است.

این كه چرا شكل و نظامْ منطقی نیست، بعداً در باب قیاس روشن خواهد شد.

خطا سنجی منطق ارسطویی منحصراً مربوط است به شكل و صورت استدلال، اما سنجش خطای مادّه ی استدلال از عهده ی منطق ارسطویی خارج است. لهذا منطق ارسطویی را «منطق صورت» می نامند. اما آیا منطقی در جهان به وجود آمده كه خطا سنج ماده و مصالح استدلال باشد یا نه، مطلبی است كه بعداً در باب قیاس در این باره بحث خواهیم كرد. 5از مجموع آنچه گفته شد معلوم گشت كه ارزش منطق ارسطویی این است كه خطا سنج عمل فكر كردن است، یعنی خطا سنج صورت و شكل استدلالهای انسانی است؛ اما این كه منطق، چه قوانینی برای درست استدلال كردن عرضه می دارد مطلبی است كه از مطالعه ی تفصیلی منطق روشن می شود.