همچنانكه گفتیم، از جمله اصطلاحاتی كه در منطق و فلسفه زیاد به چشم می خورد اصطلاح «ضروری (بدیهی) و نظری» است. لازم است در این باره نیز توضیحی بدهیم.

هر یك از تصور و تصدیق بر دو قسم می باشند: یا «بدیهی» هستند و یا «نظری» .

«بدیهی» عبارت است از ادراكی كه نیاز به نظر یعنی فكر نداشته باشد، و اما «نظری» عبارت است از ادراكی كه نیاز به نظر و فكر داشته باشد.

به عبارت دیگر: «بدیهی» آن است كه خود به خود معلوم است و «نظری» آن است كه خود به خود معلوم نیست بلكه باید وسیله ی شی ء یا اشیاء دیگر معلوم شود.

به تعبیر دیگر «بدیهی» آن است كه معلوم شدنش نیازمند به فكر نیست و اما «نظری» آن است كه معلوم شدنش نیازمند به فكر است.

می گویند مثلاً تصور حرارت و برودت احتیاجی به فكر ندارد پس «بدیهی» می باشند، اما تصور ملَك و جنّ نیازمند به فكر است پس این تصورات نظری می باشند.

اما حقیقت این است كه فرقی میان تصور حرارت و برودت و تصور جنّ و ملَك از این لحاظ نیست. حرارت و برودت همان اندازه احتیاج به فكر و تعریف دارند كه جنّ و ملَك دارند. تفاوتی كه میان حرارت و برودت و میان جنّ و ملك هست، در ناحیه ی تصدیق به وجود آنهاست. تصدیق به وجود حرارت و برودت نیازی به فكر ندارد، اما تصدیق به وجود جنّ و ملك نیازمند به فكر است.

تصورات بدیهی عبارت است از تصورات روشن و واضحی كه هیچ گونه ابهام در آنها وجود نداشته باشد، بر خلاف تصورات نظری كه احتیاج به تشریح و توضیح دارند [1].

اما تصدیقات: ذهن در قضاوت و حكم میان دو چیز گاهی نیازمند به دلیل است و گاهی بی نیاز از دلیل است؛ یعنی گاهی تصور دو طرف نسبت كافی است كه ذهن جزم و یقین به وجود یا عدم نسبت كند و گاهی كافی نیست، باید دلیلی در كار باشد تا ذهن میان دو طرف نسبت حكم كند.

مثلاً این كه «5 از 4 بزرگتر است» نیازی به فكر و استدلال ندارد، و اما این كه «225ح15*15» نیازمند به فكر و استدلال است. همچنین این كه «جمع میان نقیضین ممتنع است» از تصدیقات بدیهی است، و اما این كه «ابعاد جهان آیا متناهی یا نامتناهی است؟ » نظری است.

---