---

(1). شبهات ایده آلیسم هر چند از آن جهت كه می خواهد بر خلاف بدیهی و حقایق مسلّمه نتیجه بگیرد فاقد ارزش است و هر كس می داند مغلطه است و معمولاً در پاسخ این شبهات به وضوح و بداهت مطلب قناعت می كنند، لكن حل علمی و فلسفی این مغلطه ها دقت زیادی لازم دارد و موقوف بر این است كه حقیقتا علم (ادراك) و ارزش معلومات دانسته شود و این دو مطلب در مقاله ی 3 و مقاله ی 4 مفصلاً گفته خواهد شد و در نكته ی 3 همین مقاله خواهد آمد كه فلسفه ی ماتریالیسم دیالكتیك كه خود را نقطه ی مقابل ایده آلیسم می داند در بیان حقیقت علم نظریه ای را اتخاذ كرده است كه صد در صد ایده آلیستی است.

فعلاً در مقام پاسخ علمی به شبهه ی بالا همین مقدار كه در متن اشاره شده كافی است و خلاصه ی آن اینكه علم دارای خاصه ی كاشفیت از خارج است، بلكه علم عین كشف از خارج است و ممكن نیست علم باشد و صفت كشف نباشد، یا علم و كشف باشد واقع مكشوف وجود نداشته باشد، و اگر فرض شود واقع مكشوف وجود ندارد كاشفیت وجود ندارد و اگر كاشفیت وجود ندارد پس علم وجود ندارد و حال آنكه به اقرار خصم علم وجود دارد.

(1). مثلاً حس باصره، جسم را از دور كوچك می بیند و از خیلی نزدیك بزرگتر از آنچه

---