اساس نظریه ی ارسطو در باب علم و معرفت بر این است كه روح در ابتدا در حد قوه و استعداد محض است و بالفعل واجد هیچ معلوم و معقولی نیست، تمام معقولات و معلومات به تدریج در همین جهان برایش حاصل می شود.

بعد از ارسطو پیروان مكتب وی عقل را از لحاظ طی مراحل مختلف و درجاتی كه در همین جهان در راه تحصیل معرفت می پیماید به درجاتی تقسیم كرده اند از این قبیل: عقل بالقوه، عقل بالملكه، عقل بالفعل، عقل بالمستفاد (با اختلاف بیانهایی كه در تقریر این مراتب هست) . گویند اول كسی كه این طبقه بندی را مطابق مسلك ارسطو بیان كرده است اسكندر افریدوسی از حكمای اسكندریه است.

مطابق نظریه ی ارسطو ادراك جزئیات، مقدّم است بر ادراك كلیات؛ یعنی ذهن ابتدا به درك جزئیات نائل می شود، سپس به وسیله ی قوه ی عاقله به تجرید و تعمیم می پردازد و معانی كلیه انتزاع می كند. نظریه ی ارسطو در باب حصول معرفت، شامل دو قسمت اصلی زیر است:

(1). ذهن در ابتدا واجد هیچ معلوم و معقولی نیست، تمام ادراكات و تصورات جزئی و كلی در همین جهان برای نفس حاصل می شود.

(2). ادراكات جزئی مقدم است بر ادراكات كلی.

ولی در عین حال سندی در دست نیست كه آیا ارسطو قسمت دوم نظریه ی خویش را درباره ی جمیع معلومات و معقولات داشته؛ یعنی حتی آن قسمت از تصورات عقلی را كه در منطق خویش آنها را «بدیهیات اولیه» خوانده از همین قبیل می دانسته است و عقیده داشته كه بدیهیات اولیه ی عقلیه نیز مسبوق به ادراكات جزئیه ی حسیه است، و یا آنكه آن عقیده را در خصوص مادیات و كلیاتی كه منطبق به افراد مادی هستند داشته و اما بدیهیات اولیه را معتقد بوده كه به تدریج خود به خود و بدون وساطت و دخالت ادراكات جزئی حسی برای عقل حاصل می شود یعنی معتقد بوده كه عقل این تصورات را از پیش خود ابداع می نماید؟ و بالاخره این قسمت مهم در نظریه ی ارسطوتاریك است و روشن نیست و همین تاریكی موجب شده كه دانشمندان متحیر شوند و نظریه ی ارسطو را در باب عقل و حس، مختلف تقریر كنند، بعضی او را حسی بدانند و بعضی عقلی و بعضی او را در این مسأله متهم به تذبذب كنند. ما در آخر این مقدمه در این باره باز سخن خواهیم گفت.