چنانكه مكرر گفته شده است عقلیون معتقد به فطری بودن و خاصیت ذاتی بودن یك رشته از معقولات هستند و ما در صدر مقاله بطلان این نظریه را به طور كلی روشن كردیم و ثابت كردیم كه تصور هیچ چیز بدون اینكه قوه ی مدركه واقعیت آن شئ را به نحوی از انحاء بیابد ممكن نیست حاصل شود و ذهن انسان در ابتدا لوح بی نقشی است و همه ی این نقشها و تصورات از راه برخورد قوه ی مدركه با واقعیتی از واقعیات عارض ذهن می شوند. علیهذا این نظریه در هیچ موردی قابل قبول نیست و لزومی ندارد كه آنچه بالخصوص در این مورد گفته شده نقل و انتقاد كنیم. از كسانی كه علیت و معلولیت را جزء معقولات فطری می دانند و بیانات خاصی در این مورد دارد «كانت» است. وی علیت و معلولیت را یكی از معقولات دوازده گانه ی خویش كه همه به

---

عقیده ی او اموری عقلی و فطری هستند می داند.