هست نشان می دهد و یا آتش آتش چرخان را در حال گردش به شكل دایره و قطره ی باران را كه از آسمان فرود می آید به شكل خط نشان می دهد، و همچنین سایر حواس؛ مثلاً گرمی و سردی به وسیله ی حس لامسه دانسته می شود، اگر فرض كنیم یك دست ما گرم و دست دیگر سرد باشد و هر دو را در آب نیم گرم فرو ببریم با یك دست آن آب را سرد و با دست دیگر آن را گرم احساس می نماییم.

خطاهای حواس بسیار زیاد است و انواعی دارد و در كتب علمی و فلسفی مسطور است. بعضی از دانشمندان معتقدند انواع خطاهای حواس بالغ بر هشتصد نوع می باشد.

(1). وقوع خطا در بعضی موارد سبب نمی شود كه ما از جمیع معلومات خود حتی از فطریات و حقایق مسلّمه سلب اعتماد نموده و منكر جمیع واقعیتهای خارج كه از راه علم به آنها رسیده ایم بشویم، بلكه خود همین پی بردن به خطا دلیل بر این است كه ما یك سلسله حقایق مسلّمه داریم كه آنها را مقیاس قرار داده ایم و از روی آنها به این خطاها پی برده ایم و اگر نه، پی بردن به خطا معنی نداشت زیرا با یك غلط، غلط دیگری را نمی توان تصحیح كرد.

و بعلاوه دانشمند ایده آلیست با همه ی خطاهایی كه از حس دیده هیچگاه نشده كه چشم خود را ببندد و در كوچه و خیابان راه برود یا راه و چاه را كه می بیند هر دو در نظرش مساوی باشند و هر دو را به عنوان دو «اندیشه» تلقی نماید، و همچنین با همه ی خطاهایی كه از عقل دیده هیچگاه نشده از استدلال عقلی لب ببندد، بلكه خود همین شبهات ایده آلیسم به صورت استدلال عقلی بیان شده است و اگر استدلال عقلی باطل باشد خود این استدلال هم باطل است.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج6، ص: 91

هر چه می فهمیم راست و درست است، و فلسفه نیز این دعوی را ندارد، بلكه دعوی فلسفه این است كه ما واقعیتی خارج از خودمان فی الجمله داریم و خود به خود (فطرتاً) این واقعیت را اثبات می كنیم زیرا اگر اثبات نمی كردیم، نسبت به موضوعات ترتیب اثر منظم نمی دادیم، پیوسته پس از گرسنگی به خیال خوردن نمی افتادیم، پیوسته پس از احساس خطر فرار نمی كردیم، پیوسته پس از احساس نفع تمایل نمی نمودیم، پیوسته. . . و پیوسته. . . (با اینكه اندیشه ی خالی در دست خودمان و اثر خودمان می باشد و همه وقت می توانیم به دلخواه خودمان اندیشه هایی بكنیم) .