گذشتگان فلاسفه از «مشّائین» كه در رأس آنها ارسطا طالیس فیلسوف شهیر یونانی قرار دارد و بزرگان فلاسفه ی اسلام مانند فارابی، ابن سینا و صدر المتألّهین پس از اثبات وجود «عرض» آن را به قسمت اوّلی بر نه مقوله كه اجناس عالی اعراض بوده باشند، تقسیم كرده اند:

كیف، كم، متی، این، وضع، ملك، فعل، انفعال و اضافه.

و البته این تقسیم و تقسیماتی كه برای اقسام آن نموده اند مبنی بر استقرائی است كه در خواص مهیّات نموده اند و البته پس از این در اثر پیشرفت علم و صنعت خواص بسیاری كشف شده كه در آن زمان پرده از روی آنها برداشته نشده بود و پیدایش این خواص در تقسیمات نامبرده خالی از تأثیر نخواهد بود.

و چون فایده ی علمی زیادی در استیفای بحث و تعداد و تشخیص این نوعیتهای عرضی و خاصه در هفت مقوله ی قبلی (از سوم تا نهم) نیست، از گفتگو درباره ی آنها خودداری می كنیم.

همین اندازه مطلق «عرض» به سه نوع كلّی «كیفیّت» ، «كمّیّت» ، «نسبت» تقسیم می شود:

(1). «كیفیت» عرضی است كه به خودی خود قسمت و نسبت نمی پذیرد مانند كجی خط و راستی خط.

(2). «كمّیت» عرضی است كه به خودی خود قسمت پذیر باشد مانند خط، سطح، حجم، عدد، زمان.

(3). «نسبت مقولی» عرضی است كه از راه برخورد دو مهیّت یا بیشتر و پیدایش سنجش در میان آنها پیدا می شود مانند نسبت دوری و نزدیكی و مانند موازات و محاذات.

و البته تباین این سه نوع كلّی پوشیده نیست.

مسائلی كه در این مقاله به ثبوت رسید:

(1). ما در خارج مهیّات زیادی داریم.

(2). در مهیّات نیز تركیب پیدا می شود.

3. تركیب مهیّات به واسطه ی جنس و فصل است.

(4). اجناس نهایتا به اجناس عالی منتهی می شوند.

(5). اجناس عالی به واسطه ی فصولی نوعیّت پیدا می كنند.

(6). مهیّت با انضمام فصل اخیر تمام می شود.

ض7. جنس بی فصل و فصل بی جنس نمی شود.

ض8. مهیّت منقسم می شود به جوهر و عرض و هر دو قسم در خارج موجودند.

(9). جوهر چهار نوع كلّی دارد.

10. عرض به سه قسم كلّی منقسم می شود.