با تذكر سخنان گذشته ی ما پاسخ این دعوی روشن است زیرا كسی در صدد انكار یكچنین خاصه ی مادی مغز نیست؛ این همان روانی است كه روان شناسان نیز به حسب احتیاج بحث محلی در فن خودشان موضوع بحث فرض كرده و قرار

داده اند؛ سخن در این است كه مشهود یا «من» قابل انطباق به چنین كیفیت مغزی نیست زیرا در هر حال یك پدیده ی مادی خواص ضروری ماده را باید داشته باشد و اینكه گفته می شود گاهی روان و شعور روانی از میان می رود ادعایی بیش نیست بلكه برخی اوقات در حال بیهوشی نیز انسان متوجه خود می باشد و برخی از اوقات پس از هوشیاری چیزی به یادش نمی افتد نه اینكه خود را مشاهده می كند كه خود را مشاهده نمی كرد و میان این دو جمله فرق بسیار است.

آنچه در این مقاله به ثبوت رسید:

(1). علم و ادراك مطلقاً مادی نیست.

(2). علم بر دو قسم است: حصولی و حضوری.