. این مسأله سومین مسأله از مباحث مربوط به افعال الهی است. در این مسأله،
قضا و قدر یعنی نوع رابطه و پیوند اشیاء و مخلوقات از نظر حتمیت و قطعیت، و از نظر
حدود و اندازه ها، و از نظر میزان دخالت سایر عوامل در پدید آوردن اشیاء، و
مخصوصاً میزان استقلال و اختیار و آزادی انسان مورد بحث قرار می گیرد.
در این مبحث یك مسأله ی بالخصوص مورد توجه واقع می شود و آن مسأله ی وقوع
شرور در نظام عالم و كیفیت استناد آنها به ذات واجب الوجود است.
البته مباحث زیادی درباره ی قضا و قدر الهی هست، مخصوصاً از جنبه ی معارف
اسلامی. در معارف اسلامی یعنی در آیات و روایات اسلامی حقایق زیادی در این
زمینه گفته شده و همانها الهام بخش حكما و فلاسفه ی الهی شده است.
به طور كلی در الهیات بالمعنی الاخص، فلسفه ی اسلامی فوق العاده تحت تأثیر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج6، ص: 1064
مآثر اسلامی است، و این تأثر بر خلاف ادعای مستشرقان به این صورت نیست كه
عقاید مذهبی اسلامی چیزی را بر حكمت اسلامی تحمیل كرده باشد، بلكه
الهام بخش فلسفه ی اسلامی شده است؛ یعنی فلسفه و حكمت اسلامی در عین حال كه
آزادی خود را حفظ كرده و صرفاً در چهار چوب براهین عقلی طی طریق كرده است،
از كتاب و سنّت الهامهای ذی قیمتی گرفته است، و همین الهامها سبب شده است كه
میان الهیات اسلامی و الهیات غیر اسلامی اعم از یونانی و مسیحی و یهودی و غیره
تفاوتی از زمین تا آسمان پیدا شود.
اصول مسائلی كه در بحث قضا و قدر لازم است مورد توجه قرار گیرد عبارت
است از:
. معنی لغوی و اصطلاحی قضا و قدر.
. مفهوم قضا و قدر و لوح و قلم و كتابت و غیره در آثار اسلامی.
. تاریخچه ی قضا و قدر در دنیای قبل از اسلام.
. تاریخچه ی آن مسأله در دنیای اسلام.
. تفاوت مفهوم قضا و قدر اسلامی با سایر مكتبها.
. اقسام قضا و قدر: علمی و عینی، حتمی و غیر حتمی.
ض7. مسأله ی بدا و تغییر قضا و قدر از جانب خدا.
. امكان و یا عدم امكان تغییر و تبدیل قضا و قدر به وسیله ی انسان.
. نقش عوامل طبیعی و غیر طبیعی در حوادث از نظر قضا و قدر.
10. مسأله ی اجبار یا اختیار انسان از نظر قضا و قدر و آثار سوء عقیده ی جبر.
11. شرور و نقصانات از نظر ارتباط با قضا و قدر.
12. قضا و قدر و جبر و اختیار در مكاتب مادی.
بحث درباره ی همه اینها خود یك رساله ی مستقلی خواهد بود. ما در كتاب
انسان و
سرنوشت درباره ی اكثر این مسائل بحث كرده ایم.
آنچه در این مقاله بحث شده است- پس از ذكر مقدمه ای درباره ی اینكه نظام عالم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج6، ص: 1065
نظام ضروری است و اشیاء در ضرورت خود مستند به واجب الوجود می باشند و اشیاء
از آن جهت كه به علل تامّه ی خود منسوبند ضروری و غیر قابل تغییرند و از آن جهت كه
به علل ناقصه ی خود منسوبند ممكن و قابل تغییر می باشند- عبارت است از:
. معنی قضا و قدر.
. قضا قابل تغییر نیست و قدر قابل تغییر است.
. شرور به خداوند نسبت ندارد.
ما در اینجا تنها درباره ی این مطالب توضیحاتی می دهیم.