برای آنكه اصل «ضرورت نظام موجودات» را درك كنیم ناچاریم یكی دیگر از مسائل مربوط به قانون علت و معلول را كه آن نیز از مقدمات این اصل است طرح كنیم و آن این است كه آیا تأثیر علت در معلول و نیازمندی معلول به علت، تنها در حدوث معلول است، یا هم در حدوث است و هم در بقا؟ معنای این سؤال این است كه آیا حادثه ای كه نبود و به وجود آمد و بعد برای مدتی كم یا زیاد به وجود خود ادامه می دهد تنها در لحظه ی اول كه نبود و پیدا شد نیازمند به علت است و اما بعد از آنكه به وجود آمد مستغنی از علت است، یا آنكه معلول حدوثا و بقائا متكی به علت است و محال است كه چیزی وجود معلولی داشته باشد و بتواند لحظه ای بدون استناد به علت به وجود خویش ادامه دهد. فرض كنید جسم ساكنی را به وسیله ی وارد آوردن یك نیرو بر او به حركت آوریم. حركت جسم حادثه ای است كه نبود و پیدا شد. نیروی اولی كه بر جسم وارد شد علت حركت جسم است.

حالا باید ببینیم كه این حركت تنها در ابتدا نیازمند به علت است و همینكه پیدا شد در ادامه ی خویش نیازمند به علت نیست یا آنكه برای همیشه محتاج به علتی هست و ممتنع است كه از علت منفك شود هر چند آن علت بر ما مخفی باشد.

و بنا بر اینكه ما معلول را در بقا محتاج به علت ندانیم و بگوییم كه معلول به خودی خود به وجود خویش ادامه می دهد یك سؤال دیگر پیش می آید و آن اینكه آیا این ادامه دادن، ضروری و جبری خواهد بود یا نه؟ پس ما بعد از قبول قانون علیت و معلولیت و قبول قانون جبر علّی و معلولی برای آنكه اذعان كنیم وجود هر موجودی به طور ضرورت و وجوب و جبر است ناچار باید قبلاً بر ما ثابت شده باشد كه معلول در بقا نیز محتاج به علت است و علت كه وجود دهنده و ضرورت دهنده به معلول است حدوثا و بقائا وجود دهنده و ضرورت دهنده است و یا لااقل باید بر ما ثابت شده باشد كه هر چند معلول در بقا نیازمند به علت نیست و خود به خود به وجود خویش ادامه می دهد ولی این ادامه دادن خود به خود، جبری و ضروری و تخلف ناپذیر است؛ و البته بدیهی است كه اگر معلولات را در بقا محتاج به علت ندانیم و هم آنكه ادامه دادن خود به خودی معلول رانیز جبری و ضرورت ندانیم نمی توانیم اثبات كنیم كه «نظام موجودات جهان نظام جبری و ضروری است» .

در اینجا سه نظریه است:

(1). معلولات حدوثا و بقائا نیازمند به علت هستند و حدوثا و بقائا از ناحیه ی علل خویش كسب وجود و ضرورت می كنند. این، عقیده ی قاطبه ی فلاسفه است و در میان فلاسفه مخالفی دیده نمی شود.

(2). معلولات در حدوث محتاج به علت هستند نه در بقا، لكن بقا و ادامه خود به خودی به طور جبر و ضرورت صورت می گیرد. این، نظریه ی عده ای از دانشمندان جدید است كه از یك عده تجربیات فیزیكی استنباط كرده اند.

(3). معلولات در بقا و ادامه محتاج به علت نیستند و هیچ گونه ضرورت و جبری هم در بقا و ادامه ی آنها نیست. این، نظریه ی آن دسته از متكلمین است كه از طرفی اصل نیازمندی معلول را به علت در بقا منكرند و از طرف دیگر اصل جبر علّی و معلولی (اینكه علت ضرورت دهنده به معلول است) را انكار دارند.

فلاسفه برای اثبات نظریه ی خویش دلائل متقنی آورده اند و آراء و عقاید متكلمین را با طرز عقلانی صحیحی انتقاد كرده اند و در متن این مقاله آنچه متكلمین و سایر طرفداران نظریه ی عدم نیازمندی معلول به علت در بقا ابراز داشته اند بیان و انتقاد شده و به نظریه ی فیزیكی دانشمندان جدید نیز اشاره شده و ثابت شده كه معلول در بقا نیز محتاج به علت است و از ناحیه ی علتی كسب وجود و كسب ضرورت می كند، و این مطالب بعداً در ضمن خود مقاله تحت عنوان «اشكال» و «پاسخ» های متعدد و مشروحی خواهد آمد و چون این مطلب علاوه بر آنچه در ضمن اشكال و پاسخ های این مقاله گفته شده در مقاله ی 9 در ضمن بیان اینكه: «آیا مناط احتیاج به علت حدوث است یا امكان؟ » مشروح تر خواهد آمد و در آنجا ناچاریم تمام جوانب و حدود مطلب را ذكر كنیم، برای اجتناب از تكرار، از بیان مشروح آن در این مقدمه خودداری می كنیم. برای فهمیدن مدعای این مقاله همین طرح اجمالی كافی است.